Φεμινισμός

Φεµινισµός: Ένα Νέο Είδος Κριτικής Σκέψης;

ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ: ΕΝΑ ΚΑΙΝΟΥΡΙΟ ΕΙ∆ΟΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ;
∆ήµητρα Χαραλάµπους Τµήµα Επιστηµών της Αγωγής, Πανεπιστήµιο Κύπρου

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Βασικός σκοπός της εισήγησης είναι να παρουσιάσει µε συντοµία την εξέλιξη του φεµινιστικού κινήµατος, καθώς και τις επιδράσεις που αυτό είχε στην εκπαιδευτική πρακτική. Γίνεται επίσης προσπάθεια να ειδωθεί ο φεµινισµόςµέσα από µια καινούρια προοπτική, ως ένα ανανεωµένο είδος κριτικής σκέψης, µε ερµηνευτικό εργαλείο το έργο του Paulo Freire.

Ο φεµινισµός σήµερα – Πορεία διαµόρφωσης και προκλήσεις Το σύγχρονο φεµινιστικό κίνηµα χαρακτηρίζεται από ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και πολιτικά διλήµµατα που ερµηνεύονται καλύτερα µέσα από το φως της ιστορικής του πορείας. Για το λόγο αυτό θα γίνει µια συνοπτική αναφορά στακυριότερα στοιχεία της ιστορικής εξέλιξης του φεµινισµού, ώστε να διαφανούν σαφέστερα και να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο οι σηµερινές αντιδράσεις εναντίον του. Στη φεµινιστική βιβλιογραφία υπάρχει η τάση το γυναικείο κίνηµα να διαχωρίζεται σε δύο σηµαντικές περιόδους: τον πρώτο κύκλο των γυναικείων αιτηµάτων και το δεύτερο κύκλο της φεµινιστικής συνείδησης. Ο πρώτος κύκλος αναφέρεται στογυναικείο κίνηµα του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου, το οποίο διεκδίκησε τη νοµοθετική κατοχύρωση των αστικών, πολιτικών, κοινωνικών και οικονοµικών δικαιωµάτων των γυναικών, επικαλούµενος την αρχή της ισότητας. Ο δεύτερος κύκλος αναφέρεται στη ριζοσπαστικοποίηση του γυναικείου κινήµατος, όπως αυτή εκφράστηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1960 µέχρι και τη δεκαετία του 1980. Ο δεύτερος κύκλος αµφισβήτησε συνολικάτα θεµέλια της σύγχρονης πατριαρχικής κοινωνίας, όπως για παράδειγµα τη σύγχρονη ιστορία, την επιστηµονική παράδοση των ανθρωπιστικών επιστηµών και τις οικουµενικές αρχές, κι έτσι η ισότητα υποχώρησε µπροστά στη διεκδίκηση της ιστορικής καταγραφής της διαφορετικότητας των γυναικών (Crowley & Himmelweit, 1992). Όπως φαίνεται, λοιπόν, πιο πάνω το πρώτο φεµινιστικό κίνηµα ταυτίστηκε µε το φεµινισµότης ισότητας στον οποίο υποκείµενο των ανθρωπίνων δικαιωµάτων δεν ήταν ένα έµφυλο υποκείµενο, αλλά ένας φυλετικά ουδέτερος πολίτης, ένα ανδρογύναιο. Αντίθετα, το δεύτερο φεµινιστικό κίνηµα πρότεινε το φεµινισµό της διαφοράς, στον οποίο τα δύο φύλα δεν µπορεί να ενοποιηθούν µέσα από την κοινή ιδιότητα του «ανθρώπινου υποκειµένου» ή του «πολίτη» κι άρα στόχος είναι η διαµόρφωση µιας νέας φεµινιστικήςσυνείδησης που θα έδινε στις γυναίκες τη δυνατότητα να

9ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου

957

∆. Χαραλάµπους

απελευθερωθούν από τα ανδροκρατούµενα πρότυπα της πατριαρχικής κοινωνίας (Σηµίτη, 1998). Είναι, λοιπόν, φανερό ότι στην εξέλιξη του το φεµινιστικό κίνηµα ενοχοποιεί την πατριαρχική κοινωνία και την καθιστά υπεύθυνη για την αντιπαλότητα των φύλων και την υποταγή τηςγυναίκας. Κοινό σηµείο αναφοράς για τις φεµινίστριες του δεύτερου κινήµατος αποτελεί η αντιµετώπιση του φύλου ως µιας κοινωνικά κατασκευασµένης κατηγορίας. Η γυναίκα που ασχολείται µόνο µε το σύζυγο, τα παιδιά και το σπίτι της υπήρξε πάντα το ιδεώδες στην πατριαρχική κοινωνία και την αστική τάξη, ως σύµβολο καλής τύχης και κοινωνικής ανόδου. Οι οικονοµικές σχέσεις που επικράτησαν στην πορεία της ιστορικήςεξέλιξης του ανθρώπου, είχαν ως αποτέλεσµα τον παραδοσιακό καταµερισµό των ρόλων των συζύγων στην οικογένεια και οδήγησαν τη γυναίκα σε «οικιακές» αποκλειστικά εργασίες. Στα χρόνια που ακολούθησαν η γυναίκα –εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων- περιορίζεται κοινωνικά και απουσιάζει από κάθε δηµόσια ενασχόληση, ενώ παράλληλα γίνεται θύµα της αντρικής σκληρότητας που άλλοτε την υποχρεώνει να θάβεται µε τονεκρό σύζυγό της κι άλλοτε την κακοποιεί βάναυσα (Cockburn, 1990). Με τη βιοµηχανική επανάσταση ο τρόπος ζωής της γυναίκας αρχίζει να αλλάζει, αφού οι ασφυχτικές βιοτικές ανάγκες έδωσαν µια ισχυρή ώθηση στη γυναίκα και την έριξαν στην αγορά της αµειβόµενης εργασίας. Η εµπειρία αυτή ήταν για τη γυναίκα µια µορφή απελευθέρωσης από την καταπίεση, την κοινωνική αποξένωση και την...