Deklinabideak Euskaraz (Jaurlaritza)

D E K L I N A B I D E A

Perpausean dagokion eginkizuna kasuaren eta heinaren arabera betetzeko atzizkia erantsiz sintagma egokitzea da deklinabidea. Ikusi dugunez, deklinabide-kasu nagusiak bost dira: nor, nori, nork, osagarria eta genitiboa. Nor-ek bi kasu ditu: nor eta norik. Nork-ek eta nori-k kasu bana dute. Osagarriak hamabi kasu ditu, baina leku-denborazko kasuek bizidun eta bizigabekosintagmak bereizten dituztenez gero, guztira hemezortzi kasu dira. Genitiboak hamar kasu ditu (bederatzi osagarrietatikoak). Baina hemen ere lekudenborazko kasuen bereizketa dela eta, azkenean hamalau kasu dira.

31

NOR
Nor aditzeko objektua da. Bi kasu ditu. NOR (Absolutiboa) Mugagabea Singularra ─ -A Aditzeko objektua da, LIBURU ASKO_ irakurri dut aste honetan ZURE LAGUNA berandu etorri dalanera ZUEN AITA ikusi dugu gaur ikastetxean Nor mugagabea da Nor singularra da Nor singularra da, baina atzizkia hartzen duen letra A baldin bada, ez zaio beste A eransten Nor plurala da Nor plurala da, baina, singularrean gertatzen den bezala, A letraz bukatuz gero, ez zaio beste A eransten Nor plural hurbila da Nor jokagabea da Kontsonante txistukariz edo N letraz bukatutako aditzek, -TZEAgabe, -TEA bakarrik hartzen dute Nor jokatua da Nor honetan aditza subjuntiboz jokatuta dago Aditz-erro eta -KE- atzetik E bat eransten zaio atzizkiaren aurretik Plurala -AK Hurbila -OK Jokagabea -TzEA Jokatua -LA

ARDI GUZTIAK itzuli dira elkarrekin ZAPATAK erosi ditugu zure dendan

LANGILE GUZTIOK zaudete greban? BERANDU ETORTZEA erru larria da ZUK DIRU ASKO IRABAZTEA nahi dugu

OLARIZURAIGOKO DIRELA uste dut GU BIOK JOAN GAITEZELA esan du aitak badakit ZU ERE BAZATOZELA

Egoera berezi bat dago Iparraldeko euskalkietan, aditz jokagabeko perpausaren nor kasua genitiboz deklinatzen dela. aitaREN ikustera = aitA ikustera

Kasu guztietan, oro har, hiru eredu berezi daude; hots, atzizkia pertsonaizendordainek, erakusleek eta galdetzaileek nola hartzen duten. Nor kasuan zehazki,hirurak hiztegian agertzen diren bezala geratzen dira, bat ere letrarik erantsi gabe, nor mugagabeak direlako.

32

Hona hemen pertsona-izendordainak: NI_ HI_ ala ZU_ HURA_ GU_ ZUEK_ HAIEK_ ZU_ telebistan ikusi zaitugu Erakusleak hauexek ditugu. HAU_ HORI_ HURA_ HAUEK_ HORIEK_ HAIEK_ LANGILE HORI_ nire adiskiderik minena da Eta hauexek galdetzaileak. NOR_? ZEIN_? ZER_? ZENBAT_? NOR_ joan da lanera?NOR KASUAREN ATZIZKI BEREZIAK nik uste dut OLARIZURA IGOKO DIRENA Bizkaieraz batez ere, nor sintagma galdegaia ez denean, atzizkia ez da -eLA, -eNA baizik Nor hau subjuntiboz jokatuta dago, nahia adierazteko Nor-perpausak galdera edo zalantza adierazten du (kasu hau zehargaldera deritza) Nor-galdera edo zalantza erro edo -KE- atzean dago Nor-galdera jokagabea da

DIRU ASKO IRABAZ DEZAZUN nahidugu nik badakit NON EGON ZAREN

nik badakit NONDIK ZATOZEN ez dakit NORA JOAN_

33

NOR KASUAREN POSTPOSIZIOAK Nor kasuak postposizio pilo bat onartzen du. Adibidez, ikus ditzagun batzuk. berandu etorri_ ARREN berandu etorri zarEN ARREN diru_ BARIK

Norik kasuan ikusiko den DIRURIK GABE posposizioa esateko bizkaierazko modua da hemengoa

hori egin_ BEHARREAN ezer esan_ GABE (3)bazkaldu_ ONDOREN gogor ikasi_ EZIK istripu bat zeLA ETA gurasoak ikusi_ ARTE(4)

-TzEKE atzizkia ere eransten zaio aditzari: ezer ESATEKE. ARTE partikula leku-denborazko aditzondoekin non kasuari (42. or.) eransten zaio, izenezko sintagmekin nora kasuari (46. or.) eta aditz jokatuekin noren kasuari (59. or.).
(4)

(3)

34

NORIK (Partitiboa) Mugagabea -IK

Jokagabea -TzERIK

Jokatua -NIKNorik kasuak osotasunaren zati bat hartzen dela adierazten du eta ezezko, galderazko eta baldintzazko perpausetan erabiltzen da. Jakina, izenari dagokionez, mugagabea bakarrik onartzen du. hemen ez dago LAGUNIK Adiskideak oro har. Arras bestelakoa da sintagma hau: hemen ez daude GUREKIN ETORRI DIREN LAGUNAK, lagun zehaztuak eta ezagunak direnez, nor plurala dena Ez da inongo sagu zehaztu bati...