Eebb Sorrera

ESTATU BATUETAKO SORRERA




Lehenengo galdera egin behar duguna hauxe da: Zergatik mundu iberiarra ez zuen Ipar Amerika kolonizatu? Honen erantzuna erreza da. Iberiar nabigatzaileek Kolon-eko ibilbidea aukeratzen zuten beti eta beraz beti Antiletara iristen ziren.
Baina egia da beranduago espedizioak egin zirela Karibetik Iparraldera, Floridara batez ere. Baina ez ziren oso ondo irten.Espedizio-porrot handiena Mexikotik Californiara heldu zena izan zen. Ez zuten ezer aurkitu lurraldea esplotatzeko. Hau eta gero iparraldeko espanzioa alde batera utzi zuten. Gainera Espainiak hego amerikan bazituen lurraldeak esplotatu ahal izateko eta Felipe IIak nahikoa zuen Europako gerrekin. Beraz ez zituen lurralde berriak kolonizatzeko aukera handirik.

XVI. mendearen erdialdeanFrantziarren eta Ingelesen lehengo saiakerak eman ziren Amerikan koloniak izateko.
Lehenengoa Enrique VIII izan zen (Ingelesa). Honek Amerikako kostaldeetara John Cabot bidali zuen. Frantziako erregeak, Francisco I, lurralde horretara ere Florentino Verrazzo bidali zuen zein zen ibilbide laburrena jakiteko.

30eko hamarkadan Jacques Cartier bi espedizioetan Labrador-era abiatu zen. San Lorenzo-tiksartu zen eta herri bat sortu zuen Montreal deiturikoa. Honek Francisco Iari beste espedizio bat egitea bultzatu zion. Baina oraingo honetan kolonizatzeko ideia buruan zuelarik. Espedizio hau Kanadatik sartu zen, baina ez zuten leku aproposik aurkitu (klima oso gogorra zen) eta indigenak aurre egin zien. Beraz, Ingelesek eta Frantziarrek Ameriketaz ahaztu ziren.
XVI mendearen bigarren erdialdeanIngelesen bi espedizio aurki dezakegu. Espedizio hauek Gilbert eta Walker Raleigh zuzendu zituzten. Erreginak, Isabel I,lurraldeak kolonizatzeko aukera eman zien. Gilbert-en espedizioa itsasoan galdu zen, baina Raleigh-ena arrakastatsuagoa izan zen. Hakluyt propagandistaren bermea izan zuen. Honek britainarrei esan zien oso garrantzitsua zela Ingalaterrak bere koloniak izatea. Propaganda honekinmerkatarien laguntza izan zuen eta erreginak baimena eman zion aurkitzen zuten lurraldeari Virgin izena jartzeko. 1585ean abiatu zen 7 itsasontzi eta 500 gizonekin. Ipar Karolinako kostaldera heldu ziren. Hango irla batean, Roanoke, kolonia bat finkatu zuten baina gaizki egin zuten. Gizonen erdia Ingalaterrara bueltatu ziren eta beste erdia hil egin ziren. Itzuli ziren batzuekin beste espedizio bategin zen eta leku berdinera heldu ziren baina ez zuten inolako arrastorik aurkitu eta espedizio hau ez zuen izan inolako kontakturik Ingalaterrarekin. Bigarren espedizio honi buruz ez zen gehiago jakin.
Isabel I

Espainiako estatuak XVII. mendean hego amerikako hainbat estatu kolonizatuak zituen. Baina mende honen hasieran Espainia ahulduta zegoenez Frantziak eta Ingalaterrak heurenenpresa kolonialak sortu zituzten Amerikan, Ipar Ameriakan, noski. Baina Karibean ere. Espainiarrak irla gehienak alde batera utzi zituzten. Irla hauek ez zuten inolako interesik espainarentzat, ez ziren lurralde aberatsak...
Karibean zeuden baseetan Frantziarrak, baina batez ere Britainiarrak irabazizko aktibitate bikoitza egingo zuten:

a) Espainiar-amerikarekin kontrabandoa egin zuten.Espainiarrak ez ziren itsasontziei ez zieten pasatzen usten eta honek lagundu zuen kontrabandozko komertsioari. Hau on egin zion europako nazioei eta natiboei ere.
b) Esklabo merkataritza. Espainiar kolonia baimena eman zuen esklaboak izateko.

Frantziarrak Cuenca de San Lorenzotik sartu ziren eta bigarren aldi batean laku handiak zeharkatu zituzten. Horrela Cuenca de Mississippira heldu ziren.Honi esker ez zioten utzi britainarrei inolako aukerarik zabaltzeko. Hauek ekialdean zeuden. Frantziarrek hartu zuten lurralde honi Ipar-Amerika Frantzesa deitzen zaio.
Hau nola egin zen? Samuel Champlain-ek enpresa bat sortu nahi zuen. Horretarako animalien larruazalen komertzioarekin ibili zen. Honek izugarrizko balioa zuen eta erregetza enpresa britainiar oso bat eman zion. Honen truke...