kiche
DIRECCION GENERAL DE EDUCACION BILINGÜE INTERCULTURAL
-DIGEBI-
RI NAB’E QAWUJJAWI KARIQITAJ WI RI KEL
KAKIB’IJ RI TZIJ
NUESTRO PRIMER DICCIONARIO
K’ICHE’ - CASTELLANO
Compilador por:
Julia Becker Richards
Michael Richards
Con la colaboración de:
Pedro Tiul Pop
Antonio Díaz Pérez
Juan Rodrigo Guarchaj Tzep
Juan Yool Gómez
Ilustraciones por:
FranciscoPéren Quechenoj
Antonio Vicente Hernández
Revisado, corregido, aumentado por:
Equipo Técnico Kiche’
Sección Desarrollo Curricular
Guatemala, 1989 Primera edición
1996 segunda edición
PRESENTACIÓN
El presente DICCIONARIO corresponde a los recursos
educativos revisados por la Dirección General de Educación Bilingüe
Intercultural –DIGEBI-, para uso de los maestros bilingües dePreprimaria, Primero, Segundo, Tercero y Cuarto Grados de las
comunidades lingüísticas MAYA – KICHE’, MAYA – MAM, MAYA –
KAQCHIKEL, MAYA – Q’EQCHI’.
NOTA IMPORTANTE
Este material debe conservarse convenientemente en cada
una de las escuelas, para el uso adecuado del mayor número
de alumnos y maestros.
RI JUPUQ TZIJ RUK’ RI KIWACHIB’AL
KICHE’ – KAXLAN TZIJ
VOCABULARIO ILUSTRADO
KICHE’ -CASTELLANO
RI UQ’INOMAL UWACHULEW
RECURSOS NATURALEZ
Cho
Li’anik
Juyub’
Ixkanul
Ulew
K’ache’laj
Ab’aj
Che’
Chun
Sanyeb’
Plo
Ja’joron
Juyub’
Lianik
Uwächulew
Xaq’o’l
Yel
Ch’ich’
Je’lalaj ab’aj
Chay
Saq’os
Rab’
Ulew, k’aj ulew,
Che’
K’im
La
Ul
Utixixb’al ja’
Siwan
Pek
Nima’, (b’inel ja’)
Q’ateb’al ja’
K’isis
Räx che’
Inup
Chäj
Uq’ab’che’
Xaq
Raqan
Raqankutam che’
Ixim
Triko
Ki
Ajij
Lago, laguna
Llano, llanura
Montaña
Volcán, colina cerro
Tierra
Bosque
Piedra
Madera
cal
arena
mar
agua fría
campo
valle
mundo
lodo
hielo
hierro
metal precioso
obsidiana
sauce
tallo
polvo
árbol
pájón
chichicaste
derrumbe
catarata
barranco
cueva
río
arroyo
ciprés
cedro
ceiba
pino, ocote
rama
hoja
tallo
raíces
maíz
trigomaguey, aguijón
caña de azúcar
Met
Ub’aq’ kape
Ija’
Ub’aq’ peq
Kotz’i’j
Ub’aq’
Rij
Si’
Rachaq q’aq’
Chaj
Q’aq’
Ichaj
K’ix
Q’ayes
algodón
grano de café
semilla
grano de cacao
flor
pepita
cáscara
leña
carbón
ceniza
fuego
hierbas
espina, aguja
monte, zacate
RI SUTAQ K’O CHO KAJ
LAS COSAS DEL CIELO
Kaj
Q’ij
Xkuq’ab’
Ch’umil
Ik’
Ketekik ik’
Nik’aj ik’Sutz’
Koyopa’
Jab’
K’ak’ ik’
Kaqulja
Muqulik sutz’
Mu’j
Miq’moj
Kaqiq’
Saqb’ach
Q’älaj
Tew
Saq’ij
Q’aq’
Cielo
Sol
Arcoiris
Estrella
Luna
Luna llena
Media luna
Nube
Relámpago
Lluvia
Nueva luna
Trueno
Nublado, neblina
Sombra
Templado
Viento
Granizo
Invierno
Frío
Verano
Calor
RI UWACHIB’AL
Uwachulew
EL MAPA
uwikiq’ab’ q’ij
releb’al q’ij
umox q’ij
uq’ajib’al q’ij
ri unimal raqan
ri aq’aninaq
ch’aqap ulew sutim rij
rumal ja’
taq’aj
plo
cho
b’inel ja’ nima’
Norte
Oriente
Sur
Occidente
Longitud
Latitud
isla
costa
mar
Lago, laguna
río
RI TINIMIT
EL PUEBLO
Muqub’al kaminaqib’
Ja
Tyox ja
K’ulja
Q’atb’altzij
K’ayib’al taq jastaq
Keb’al, moli’n
B’e
Tijob’al
Ri ja jawi kekunax wi ri winaq
K’ayib’al ti’j
Pa che’K’ayib’al
Cementerio
Casa
Iglesia
Vecinos, habitantes
Juzgado, municipalidad
Tienda
Molino
Camino
Escuela
Puesto de salud
Carnicería
Cárcel
plaza
RI NIMAQ’IJ
LA FIESTA
Aj, q’aq’
Xojoj, xajoj
X’oj
Ajxojolob’
Q’ojom
Q’ojom
Cohete
Baile
Máscara
Bailadores
Marimba
música
RI TIJOB’AL
LA ESCUELA
Tz’alam tz’ib’ab’al
Etab’al
Ajtij
Ja rech tijob’al
WujMexa re tz’ibab’al
Uwachib’al uwachulew
Ajtijoxel
Panku’
Etal atz’yaq
Inup
Q’uq’
Uwachib’al amaq’ tinimit
Saq kotz’ij
Tijonik
K’utub’al pa keb’ ch’ab’al
K’utub’al
K’otoj chi’aj
Nab’e junab’
Tijonik
Saq tz’ib’ab’al
Wuj re k’utub’al
Wuj
Wuj re tz’ib’ab’al
Pizarrón
Regla
Maestro
Aula
Libro
Escritorio, mesa
Mapa
Alumno
Banco
Bandera
Ceiba
Quetzal
Símbolos patrios...
Regístrate para leer el documento completo.