Paraguai-Pe

Ministerio de Educación y Cultura
Colegio Privado Betel


Tavarandu Ára

Tavarandu Ara`aty rehegua

Paraguay-2011-me

Atypegua

* Nicolas Boccard
* Débora Martins
* Jessica Flecha
* Oscar Roman
* Renato Almada

Techaukaha

Ñepyrumby

Desarrollo

PYTU'ŨGUIGUA TAVARANDU (FOLKLORE ESPIRITUAL O ANIMISTA)
Kóvape oikepaite mba’e tavarandugua oñemombytávañane apytu’ũme, tekotevẽ’ỹre jahecha térã jajapo. Hyepýpe jajuhukuaa: ñe’ẽjovake, ñe’ẽñemiguerojera, mombe’ugua’u, mombe’upy, káso ñemombe'u, ñe'ẽnga ha hetaiteve mba’e.
1.1. Ñe’ẽjovake (relación) niko ñe’ẽpotymimi joguaha ja’éva ojupe, ha ñane irũ ombohovakekuaáva ñandéve.
Techapýrã:
Che korapýpe areko
Ka’avo hérava aromita
Jepémo ápe heta nde rogaygua
Che rohetũmíta
Nde korapýpe reguerekopeteĩ ka’avo hérava aromíta
Anínte eja cherehe, ¡cháke! Che ru nderaviramíta
1.2. Ñe’ẽñemiguerojera (adivinanza) niko ñe’ẽporandu oñepyrũva maravichu maravichúpe, ha oha’ãrõva ñembohovái katupyry.
Techapyrã 1. Maravichu maravichu, mba'émotepa
ñapo'ẽramo hesape okaru (jetapa)
2. Maravichu, maravichu, mba'émotepa
peteĩ karai po’i oike ka'aguýpe ha
osẽ iñakã rehe ysypo (ju).
1.3. Jeroviapy(creencia) niko umi mba’ekuaa jaguerekóva, jepémo ñe’ẽrei, upeichavérõ jepe ojepuru tapiáva oparupiete oñembohováivo mba’e hesaka’ỹva.
Techapyrã:
* Mbarakaja hekove pokõi
* Mbarakaja hũ ome'ẽ po'a
* Chavurro hasẽramo, okýta

1.4. Jeroviajerovu (superstición) niko umi mba’ekuaa oñembotuichareíva; ja’eporãsérõ, jeroviajerovu niko ha’ehína umi jeroviapy ñemongakuaave.
Techapyrã:
*Typycha okẽ kupépe pya’e omondo ogapýgui jahayhu’ỹvape
* Kuña ndojahuiva’erã imemby rire, ỹramo imembymi omanokuaa chugui
* Pitogue opurahéiramo, he'ise oĩha hyeguasúva
1.5. Paje (magia) niko mba’ekuaa ojepurúva mba’e porã ha mba’e vai aporã. Oĩ tapicha -iñaranduka’atýva- oñembokatupyryva’ekue pajépe, upéicha rupi umíva oporopohãnokuaa. Heta tapicha ohasa’asýva, hasykatuetéva, ndojejuhúiva,ndaipirapiréiva, ikerairũ pochýva hamba’e oñepohãnouka hekokatujey hag̃ua ỹramo ojora hag̃ua mba’e vai ojejapóva hesekuéra; ha katu, oĩ oipurúva paje oharu hag̃ua hapichápe. Ja’ekuaa avei oĩha kuimba’e ha kuña ojapokuaáva paje. Oĩ oipurúva imba’ekuaa oharu, ojahéi térã ombyai hag̃ua oimerãévape, umívape oñembohéra paje apoha hũva; oĩháicha avei ojoráva mba’e vai térã ombohekokatujeýva tapichaojeharuva’ekuépe, ha ko’ãvape oñembohéra paje apoha morotĩva. Pe paje morotĩ apohára ndaikatúi ojapo paje hũva ha péicha avei pe paje hũ apohára ndaikatúi ojapo paje morotĩva. Paje apópe ojepuru opa mba’e: ñana, tembi’u, yvoty, tuguy, yvy, kuatia, ao, inimbo, ta’ãnga, marangatukuéra ra’ãnga, kurusu, y karaipyre, juky, akãrague, kangue, kavure'i rague, guinéa kyra, tepoti, ka'a, itakaru, ju hañembo’e San Antonio, San Miguel Arcángel, Santo Tomás, Santa Elena ha Santa Catalina de Sena-pe.
1.6. Ñepohãno chae (medicina popular): Paraguáype hetaiteve oĩ tapicha hasykatu jave oñepohãnoukáva pohãnohára chaépe ha umichahápe ñe’ẽ ojepuruvéva ñomongetahápe ha’ehína avañe’ẽ. Umi pohãnohára chae oipuru pohãrõ umi mba’e oguerekóva hekohápe. Ndaipóri ha’ekuéraichagua oikuaa porãvéva ka’avo ha ñanamimi oĩvaijerére. Umíva ha’ehína hembipuru. Umi pohã oipuru hikuái oporomonguera hag̃ua. Oĩ ambue pohãnohára ndoipurúiva ñana. Añetehápe, oĩ oporomongueráva yvy, y térã katu oporopohãnóva ñembo’e rupive. Nahi’ãi jaheja tesaráipe Guaranikuéra oikuaaporãhague upe hekoha. Ndaipóri ka’avo, ita térã mymba hera’ỹva Guaraníme. Ko’ã tapicha imba’ekuaáva apytépe, oĩ avei pe oporomomembýva, oñembohérava partéra chae,oipytyvõva kuña hyeguasúvape imemby hag̃ua, hogapýpe. Jaikuaaháicha sa’i oĩ kuña ohóva peteĩ tasyópe (hospital) imemby.
Iporã avei ja’e, mba’asykuéra oĩháicha heraha avei Guaraníme. Techapyrãrõ: ohéo térã haru; py'aruru; tavardillo; kambyrujere; mitãreterasy; isípula; topepireko ha ambuéva.
Pohãramo ojepuru ko’ãva: ka'ahái, ka'arẽ; guavirami, taperyva; arasa, yvapurũ; tapekue; tarope,...