poemas en quechua Uchito

UCHITO CHALLCHAKA

TRADICIONES ORALES ANDINOS













QUECHUA
AYACUCHO-CHANKA


DIÓMEDES CAYO CÁRDENAS FARFÁN




KAWSAYPA NANAYNINWARAQMI,
QARAWIQ KAYTA YACHARQANI.
CON EL DOLOR DE LA VIDA
APRENDÍ A SER POETA

























RIQSICHIY SIMIKUNA
“SIMIN QUNQAQ LLAQTAQA, CHINKACHINMI WIÑAYPAQ ALLIN SANAYKAYNINTAPAS”

Ancha hatun kusikuywanmi kay “UCHITO CHALLCHAKA” taqsa qillqachata haywarimuni llapallan runa simi rimaq wawqi panikunaman.
Kayta qillqamuni pisipisillamanta achka wata kawsakuyniypi huñusqaymanta , uyarirqani sumaq miski siminkumanta ñawpa runa simi rimaq wawqi panikunamnata.
Tukuy sunquymanta munachkani rimayninchikpi, qillqayninchikpi wiñananchikta tukuy chaypaqmi llankanachikmana saykuspa, kay taqsa qillqaya tumpallatapas kusirichisunkichik.

Pacha kamaq saminchasunkichik wiñaypaq.


QALLUKIPUKUNA

QILLU QILLU PAMPAPI
QILLU PALLAY CHULLU
QILLU QAYTUMANTA
QILLUYACHKAN.


MULLI KULLU PATAPI
KULLI MUTI PATASQA.



TARPUNI WAYTATA
TARPUY KILLAPI
WAYTAY KILLAPI WAYTANAMPAQ…


NISQA, NISPAQILLQA
KAQLLA NISPA NISQA
QILLQATA QILLQASPA.


PILLPINTU WAYTA CHAKINTIN PAWAN, PAQU CHUKCHA PILLPINTU CHAKINTA PAKIRUPTIN PILLPINTUMASIN PILLIPILLINTIN WAQACHKAN.

MACHU ALLQU MAQAMIKUNATA
MIKUCHKAN,
MIKUCHKASTIN
QUCHPACHKAN, QUCHPACHKASTIN
WAQACHKAN.

WAYTA RIKUSQAY
SUMAQ WIÑANQA,
QILLQAY YACHASQAY
ÑUQAWAN QIPANQA
QIPASPA ÑUQAWAN
WIÑANQA.

PUKA PIKI PAKA PAKAPIPAWA PAWAYLLA PUKLLASPA
WAÑUY WAÑUSQA PIKI PIKITA
SARURPARISPA SAYARPARIN.



PISI PISIMANTA PISITA PURISPA
PISITA PISIPAY, PISITA PURISPAYKI
PISILLATA PISIPANKI.

SIMIKI SUMAQ SUMAQCHA
SISAY SISA WAYTACHA HINA,
SUMAQCHATA SISACHKAN.

MISI KIRKU KUNKA
KIRKU KUNKA MISIQA
MANA NANACHIKUNCHU
MAQANAKUNCHU CHAYQA.

SUNCHU WAYTACHU
SUNQUYKITA WAQACHIN
PIRIS PIRIS UCHUCHUSIMIYKITA HAYAY HAYACHIN.

QILLQATA QILLQAMUY QILLUWAN,
QILLQAMUY QILLU SISAWAN,
QIWI QIWICHATA
QILLUWAN.
INTI LLIPIPIPIN, QURI
CHIPIPIPIN
TUTA MANA LLIPIPIPIY, CHIPIPIPIY KANCHU
RITI RITIQTIN CHIPIPIPIN, LLIPIPIPIN.


WAYRA
CHANRARARACHIN
MAYU KUNUNUNUCHIN
MAYU WAYRA
CHANRARARAN, KUNUNUNUN.RIKCHANACHIYKNA

ALLQUKUNAQA IMALLAMANTAPAS PAYKUNA PURAN MAQANAKUNKU,
CHAY KIKILLANTAQMI WAKIN RUNAKUNAPAS UTQAYLLA PIÑANAKUNKU
IMALLAMANTAPAS RUNAMASINKUWAN MAQANAKUNKU

ATUQKUNAQA SINCHI SUWAN KANKU, YUYAYSAPA IMA, CHAYMI SINCHITA SUWAKUNKU WAKCHAKUNATA.
KAY ATUQKUNAMAN .RIKCHAKUQTAQMI
WAKIN RUNAKUNAPAS KANKU, RUNAMASINKUTA SUWASPA, YUKASPA KAWSAQ




IMAYNAN QILLA QALAYWA KUMPARAYAYRUPAYPI, CHAYNAN WAKIN QILLA RUNAKUNAPAS MANA IMATAPAS RUWASPANKU KUMPARAYANKU CHAYMI MANA MIKUNANKU KANCHU WAKCHAYAPUNKU

PIÑA TOROQA WAQRAPAKUSPA, PIÑA KAYNINTA QAWACHIKUSPA PITAPAS MAYTAPAS WAQRANAMPAQ SAYAYKACHAN.
CHAYMAN RIKCHAKUQLLATAQMI WAKIN RUNAKUNAPAS PIÑA KAYNINKUWAN UMANKU
HUQARISQA RUNAMASINTA ALLQUCHAKUNKU ASTAWANRAQWAKCHAKUNATAQA SARUCHAKUNKU.

YUYAYMANAYKUNA

MANA WASIMPI KAMACHIKUY ATIQA
MANA ATINMANCHU LLAQTA
KAMACHIYTAQA.
QUIEN NO PUEDE GOBERNAR BIEN SU CASA
JAMÁS PODRÁ GOBERNAR UN PUEBLO.

CHALLWAKUNA QILLQAQ KANMAN,
LAMAR QUCHATAQ TULLPI (TINTA) KANMAN,
WARANQA WATA QILLQASPANKU
MANA TUKUNMANKUCHU RUNAPA MANA ALLIN RURASQANTAQA.
SI LOS PECES FUERAN ESCRIBANOS
Y EL MAR FUERA TINTA, ESCRIBIENDOEN MIL AÑOS, NO ACABARÍAN DE ESCRIBIR
LAS MALDADES DE LA HUMANIDAD.

RUNAPA UYANTA RIKUNCHIK
MANATAQMI SUNQUNTAQA.
VEMOS APARENCIAS, NO
CONOCEMOS CORAZONES.

ALLIN RURAQ RUNAKUNAQA
LLAQTANTA HATUNCHAN
MANA ALLIN RURAQ RUNAN ICHAQA
LLAQTANTA PINQAYMAN CHURAN.
LA JUSTICIA ENALTECE A UNA NACIÓN
PERO EL PECADO DESHONRA A TODO
LOS PUEBLOS.

RUNAQA SUNQUNPIQA YUYAYMANAN
MUNASQANMAN...