Profesorado en historia universal

SIGNIFICADO DEL TRAJE DE COTZAL
U TOKEB’AL U TOKSA’M Q’U KUK’UY KUMAM TU TENAM QOOTZ’AL (K’USAL)
(EL SIGNIFICADO DEL VESTURIO DE NUESTROS ABUELOS MAYAS IXILES DEL MUNICIPIO DE SAN JUAN COTZAL)
AUTOR: Pablo Castro Pazá
Visitanos en: https://www.facebook.com/castropablitoU TALAX U TOKSA’M Q’U MAYA’ IXIL

(El vestuaria Maya Ixil.)



Aatz u talax u o’t’la toksa’m q’u kuk’uy kumam aa tenam ixil, sa veeti sa ilb’eli echa’ ma’l u taq’onib’al q’u kuk’uy kumam ixil aas yit’ ti’ ku’en koj u aq’on pek ti’ u tx’anel la tilon q’ul ichem aas ni k’uchunsa q’u o’t’la taq’onib’al.



VIXE’AL U TOKEB’AL U PO’T.

Aatz u tokeb’al vixe’al u chem, ko’xtene sib’axya’ab’ paal tuul, aya’xchen aas ye’sajich ib’en ma’l tenam k’uchunsab’al vatz tere’n q’u tenam tu u vatz tx’ava’. Ech vet chab’al q’u taq’onib’al utz vet ilax u tokeb’al sijununil q’u vatzib’al tetz junun tenam, tiira talaj vatzib’al ku’en, loq’ sib’al u tokeb’al sijununil, echa’ oj sa’xh b’anax tilax b’a’nil sa chab’al tuul q’u: ach, q’u nimlachaj ootzajib’al, echa’ q’u jik lachaj kam, vik’uchun utokeb’al va’l sa’nal uch ib’anax tu viq’ii saj u vatz Amlika tx’ava’. Aatz ma’l tixo’l q’u vatzib’al sa kuchab’a u tal tz’unun aas ni k’uchunsa u talax q’u kam va’l sa’nal uch ib’anax tu u vatz q’ii saj. Aatz u talax u k’uchunsab’al tza’, a’ ni yolonku ti’ ka’va’l q’u txulaj aanima junal ch’uypinaj ti’ imol. Aatz u xiak ib’ensa tib’ tal tz’unun ech vet veet toko’p txala vi jajo’mla ixviak.U TOKEB’AL U CHEM
(El significado del tejido)

Echa’ va’l ni talax ti’ u tokeb’al u chem a’ vet cheesan u Tioxhil ixoj Ixhche’ ib’ii. A’ Vitioxhil u Ich’, tuch’ Vitioxhil u chemb’al. Kajay q’u kam tza’ tx’ayel tib’ tuch’ visuti’l u Ich’, viyikun q’u itz’lich kam, va’l ni k’axb’ixsa kajay q’u kam visuti’l u ich’. Ech u tokeb’al aas atil ma’l q’ii b’a’n utz atil va’te yit’ b’a’nkoj, tan a’xamelku vixaan u kukajal ti’ visuti’l u ich’. Echat b’anel tu u tatin kaava’l q’u Loq’ola txayol tetz u vatz Amlika tx’ava’, u a’, u tx’ava’, u xamal tuch’ u kajiq’ aya’ va’l ni aq’on u kuq’ii saj.



U KAJ KAMI’XH: U kami’xh techlal u vinaj aas atil tu ma’j tijle’m. Aatz u kami’xh kaj u tilone’, utz a’ ni k’uchunsa u kukajal, tuch’ u jalb’al tib’ viyak’il u ixoj tuch’ u vinal, aas aa yak’il uvinaj, utz ye’k ixo’val. Aatz q’u q’ej tooka va’l kotoq’imal tok ti’, a’ ni k’uchunsa vikaaxoob’alil u vatz Amlika tx’ava’, tuch’ q’u kam tu u vatz tx’ava’, tan a’ ni k’uchunsa ma’l vatzib’al paroomaxh, utz a’ ni tal u tx’iib’al q’ii ti’ u lakol k’a’y, u chikob’e’m tuch’ u puaj. U vatzib’al sivan va’l atilok ti’ u seb’al iq’ab’ u kami’xh a’ ni tal u tatin u tenam aas ech ko’xh ib’ena’. U vatzib’alatil ok timaxil iq’ab’, a’ ni k’uchunsa u b’ey va’l sa elo’p uchchil ti’ tuch’ q’u kam ni sav ti’ itx’akax ma’j kam. Aatz u vatzib’al va’l atil tu viqul a’ ni tal u locho’m tuch’ u lochob’e iib’. Vitzi’aj vikolb’al junal jik q’e’lich, tuch’ q’ul ixotel u toke’b’al q’ul ilaave junal sete’r a’ ni k’uchunsa q’u ach tetz tu kuyolb’al.



U SIINTA: Chemel tu laana txii vichi’il, kaj tuch’ q’ej utilone’.

Aatz u tokeb’al u tilone’; u kaj: a’ nik’uchunsa vik’aseb’lul u q’ii tuch’ u kukajal.

U q’ej: a’ ni k’uchunsa u b’enab’al q’ii u aq’b’al tuch’ u xi’l kuvi’.



U TXO’: Kaj, q’ej tuch’ saj u tilone’, txukelku’ vatzib’al paatuxh, vatzib’al t’el tuch’ vatzib’al talaj tze’ tiju’. A’ ni k’uchunsa u taq’onib’al u ixoj, chemel taq’o vi’ u chemb’al tetz xe’aj uul.



U XAAB’: Kajay tekq’u ixoj a’ tek ni b’anb’e q’u xaab’ ib’ano’m q’u mu’s.



U CHIK: Tu u tenam Qootz’al (K’usal) motx tek ch’expia, echa’ va’l ni tal q’u ch’oti’m b’anel tu q’u ya’ab’ paalnajka ko’xte, ni talche’ aas kaj tilon u chik. Vet ya’ ib’anb’el u kaj chik ti’ tan ye’kan ni u k’ayoj, pek a’ tek ni ul k’ayoj unjolte xolel tek tilone’ aya’ u tetz q’u aa Tx’iche’, q’u aa Tzi’miq’ina’, tuch’ q’u tetz...