Quiche

Páginas: 5 (1154 palabras) Publicado: 10 de octubre de 2012
Ri chupil q’aq’

Ri taq chupil q’aq’ are ri’, ri ch’umil

ri xe’qaj uloq cho ri kaj,

are k’u ri ch’umil are ri’, ri chupil q’aq’

ri man xekwintaj xe’qaj uloq.

Kakichup kakit’iq ri kichäj

rumal k’u ri’ kuq’i’ jun aqab’ chike.

Luciérnagas

Las luciérnagas

son estrellas que bajaron del cielo

y las estrellas son luciérnagas

que no pudieron bajar.

Apagan y enciendensus ocotíos

para que les duren toda la noche.

Che’

Rex wuj,

che’ tzib’anel ajb’ix

janipa’ je’lik tz’ib’ k’o pa ri axaqche’!

Xa japachin ta ne’

katak’ip pa ri aq’ab’che’

kujaluj ajb’ix.

Árbol

Libro verde

árbol poeta

¡cuanta poesía en tus hojas!

Quienquiera

que se pose en tus ramas

se vuelve cantor.

Ri Tinamit

Nim ri nutinamit.

Rajawaxikkumalama’jun
rulewal pa ri uq’ab’.

Kujaluj che’ chuxo’l ri k’achelaj.

Kaqaya uq’ijol ri patan, ri unojib’al...

Kojxik’anik je’ oj k’o kuk
pa taq b’e xukuje’ pa uqab’ b’e,
xa jewa’ kaqana’ ri uki’yal,
ri la’j unimal.

El Pueblo

Mi pueblo es grande

Hay que restregarse
la tierra entre las manos.

Sentirse árbol entre sus bosques.

Reverenciar sus rituales....

Corretear como ardillaspor sus caminos y veredas
para sentir el sabor,
la sencillez de su grandeza.

Q’ojom

Man kinwaj taj katinto q’ojom,
man kinwaj taj!
Pune ta jewa’ katinwaj
ruk’ri wanima’

Kinrayij kinb’e naj, sib’alaj naj,
kinopan ta k’ulo pa jun k’olib’al
ri man ko’pan ta ri natasib’al chuwe.

Kinrayij kinb’in ta pa ri kaq’iq’
re man kakanaj ta retal che ri nub’ekinwaj kinsach nuna’tasib’alilje’ k’uri’ man kinriq ta chik.

Marimba

No quiero escucharte marimba
¡no quiero!
Y no obstante te amo
con toda mi alma.

Quisiera irme lejos, lejos,
donde no me atormenten los recuerdos.

Caminar por el aire
para no dejar huellas

que el recuerdo se pierda
y no me encuentre nunca.

En la oscuridad

En la oscuridad
es más fácil hablar
con los muertos.

El hilo de la voz
esmás delgado.

Los muertos sólo oyen
sonidos transparentes.

Pa ri xe’qal

Pa ri xe’qal
man k’exta ri’ katzijon jun
kuk’ ri kaminaqib.

Ri ubatz’il ri qach’abal
sibalaj xax ri’.

Ri kaminaqib xwi ki kito
ri saqsoj taq ch’abalil.

Altares

Los altares de piedras
que asentaron los abuelos
son los cimientos donde se amarran
(con fuego, incienso y pom),
las esperanzas de nuestrospueblos.

Ta’bal

Ri abaj re ta’bal
ri xki yakan ri qati’t qamam
chila ri’, ri kaxim wi
(ruk’ q’aq’, ruk’ q’ol, ruk’ kach’),
ri eyenik re ri qatinimit.
.
Urikil kaj
(comida de cielo)

en nuestra lengua les decimos:
“uti’j juyub”
(carne de monte)
“uxikin che’ “
(orejas de árbol),
“q’eq’umal kotz’ij “
(flor de oscuridad).

Se comen asados,
en recados o en chirmol.

Sólo unavez al año brotan
y su sabor dura un año.

Los hongos en mi lengua
también se llaman
“urikil kaj”

Uchi’ja
(boca de la casa),
puerta.
Ub’oq’och ja
(ojos de la casa),
ventanas.
Uwi’ja
(cabellos de la casa),
techo.
Raqan ja
(pies de la casa),
corredor.
Utza’n ja
(nariz de la casa),
esquinas.
Upam ja
(estómago de la casa),
interior.
Ja,
casa.
De plumaje café
yanaranjado.
Ch’ik ch’ik ch’ik
(está llamando al agua)
Ch’ik es su canto,
ch’ik es su nombre.
Salta contento entre
cogoyos de milpa.
Es el pajarito
pedidor de la lluvia.
http://momostenango.blogspot.com/
http://juanlunes.blogspot.com/2010/04/poesia-indigena-contemporanea-la.html
http://elalakranliterario.blogspot.com/2008/09/poesa-peregrina-humberto-akabal.html

Rondas
Kamik Kinb’ij lenub’i, ali Yamanik nub’i
chuquje le ak’alab’, kamik kak’ib’ij le kib’i
kel ub’i le jun wachi’l, le jun chik ub’i Nik’te.
Konojel kekowinik kakib’ij le kib’i
sub’alaj utz we kaqeta’maj le qab’i
Rech kaqasik’ila qib’ chech taq le qab’i.

Ahora digo mi nombre, niña Yamanik es mi nombre.
Ahora, todas las niñas y los niños dicen su nombre.
Miguel es el nombre de mi compañero, el nombre de mi...
Leer documento completo

Regístrate para leer el documento completo.

Estos documentos también te pueden resultar útiles

  • El quicho
  • Quiche
  • Quiches
  • Quiche Lorraine, la reina de las quiches…
  • Poética quiche
  • Principio De Los Quiches
  • poetas quiches
  • Quiché (Guatemala)

Conviértase en miembro formal de Buenas Tareas

INSCRÍBETE - ES GRATIS