Word

Transcripción de entrevista con ancianas Samac: términos Q’eqchi’es
10-07-07

(0:00:00) Te’xk’e raj anaqwan chik. B’antyox re li Yos anaqwan xexk’ulun wi’ chik jun sut, jo’ yookex ajwi’ xyeeb’al rik’in chaq, malaj rik’in li rahok, malaj rik’in li tuqtuukilal, ut malaj rik’in chi xjunil laa’o, laa’o li cheekel kristi’aan ut malaj laa’o ajwi’ taqara qib’, malaj taqatenq’a ajwi’ qib’. Porquea’an, junxil yookin rab’inkil laa’in, rik’in chaq li rahok ut tenq’ank ajwi’. Jo’xe’wan chaq li qaxe’qatoon chaq junxil. Xe’xra chaq rib’eb’, ut xe’xtenq’a chaq rib’eb’. Jo’kan naqab’i resil laa’o ajwi’, rik’in li qaxe’qatoon ajwi’ rik’ineb’ ajwi’ chaq laj maay jo’kan. Laa’in jo’kanaqo ajwi’ laa’o ut malaj laa’o ajwi’ taqara qib’ ut malaj laa’o ajwi’ taqach’ilo qib’ sa’ li rahilal, sa’ li neb’a’il liwanko arin sa’xb’een li ruchich’och’ a’in. Ab’anan ajwi’ laa’o, laa’o li cheekel kristi’aan, malaj wankeb’ ajwi’ li saaj kristi’aan, mare ajwi’ wan ajwi’ chik k’aru jalan jalanq te’xye. Ab’anan laa’o raj ink’a’ raj taqak’e sa’ li qach’ool, ink’a’ taqak’e sa’ li qaam a’an. Ab’anan li qaawa’ Yos, kaw ajwi’ taqak’am qik’in laa’o li cheekel kristi’aan ut malaj laa’o ajwi’ jo’ yooko rab’inkil rik’ineb’li saaj li yookeb’ chi k’iik anaqwan ut malaj laa’o ajwi’ to’aatinaq rik’ineb’ li kok’al anaqwan. Naq li tuqtuukilal raj, li rahok raj ajwi’ a’an ajwi’ te’qaye re li qakok’al. Porque laa’o, laa’o li na’b’ej, ink’a’ chik us taqaye li aatin ink’a’ us. Ink’a’ chik us taqaye li k’a’aqreeru taqayeheb’ re li kok’al. Porque li kok’al anaqwan retal nake’xk’e k’aru taqaye ut mare li yal xqaye li aatin laa’out a’an wi’ichik te’xk’am li kok’al. Ink’a’a raj b’an li tuqtuukilal, a’an raj li rahok. Ut te’qaye re li qakok’al, a’an raj teqaq’us wi’ li qakok’al. Chi jo’kan ch’ina’us li na’leb’, ch’ina’us li chaab’il b’e raj te’xk’am, chaab’ilal, tuqtukiilal raj te’xk’am li qakok’al. A’an naraj qe li qaawa’ Yos, jo’kan kiib’ oxib’ li waatin, chakuy lin maak.
L: (0:02:09) Gracias, gracias qana’. Solo paraempezar quisiera anotar primero sus nombres. Ani la k’ab’a’.
M: Marta Caal.
L: Ut laa’at qana’.
R: Rosalina xol.
L: Ut laa’at.
N: Natividad Bac.
L: Ut laa’at qana’.
A: Aurelia Chub.
M: K’aru la k’ab’a’.
M: Maria Pop.
M: Ani la k’ab’a’ qana’.
P: Petrona Chub.
L: (0:03:14) Bueno gracias. Doña Adela.

Tiikilalal

L: Quisiera saber cuando hay tiikilal.
M: Naraj raj naxnaw,tinwaj raj tinnaw cha’an chan ru naq nawan li tiikilal.
Natividad: (0:03:38) Li tiikilal ajwi’ sa’ li qach’ool taachalq, sa’ li qaqaam tachalq ajwi’ li tiikilal, li tuqtuukilal. Ut laa’o li na’b’ej, laa’o li cheekel kristi’aan. Jo’ yookin ajwi’ xyeeb’al li qakok’al, wi’ laa’o chaab’il li qana’leb’ laa’o li na’b’ej, pues chaab’ilaqeb’ ajwi’ te’xb’eeris ajwi’ li xyu’am li kok’al. Wi’ ink’a’ ajwi’ masus li qana’leb’ laa’o, pues ink’a’ ajwi’ useb’ li kok’al. Ut aran nachal jun li ch’a’ajkilal, ut aran nachal junaq li ch’a’ajkilal, pues xnimal ru ch’a’ajkilal aran nachal. Pero wi’ laa’o ajwi’ xe’qaq’us li qakok’al ajwi’, wi’ laa’o xo’aatinak li tuqtuukilal rik’ineb’ li kok’al, a’an ajwi’ te’xk’am li kok’al. Li rahok, ut li tenq’ank, a’an ajwi’ te’xk’am li kok’al. Pero wi’ laa’o ink’a’ us liqak’a’uxl, qana’leb’ laa’o li na’b’ej, pues moko usta ajwi’ li qakok’al, porque jo’kan, ka’ajchik a’an kiib’ oxib’ li waatin.
M: (0:04:40) Qana’ Rosalinda, k’aru nakak’a’uxla laa’at chi rix li tiikilal.
Rosalinda: Jo’kan ajwi’ teb’inqus ajwi’ eb’ li kok’al, laa’in pues ma’ani eech’e’ chaq, ma’ani chetoch’ chaq, sa’yaalal wanqexchaq, chankineb’ re. Nake’rab’i ajwi’ maak’a’ te’xb’aanu, maak’a’,ma’ani li qasqiitz’in te’xch’e’, ma’ani li qasqiitz’in nake’xsak’ chaq yalaq b’ar. Jo’kan a’an li, jo’kan ninyeheb’ re laa’in, sa’ xyaalal wanko, sa’ xyaalal wanqex chankineb’ re, xe’k’amok, xe’k’ame’qe, lin ko’, xe’k’amok lin yum. Pues, sa’ xyaalal ajwi’ wanko, sa’ xyaalal. Wankeb’ ajwi’, ma’ani li nake’xch’e’, ma’ani li nake’xtoch’, ma’ani. Naq timpo’q ajwi’, tapo’q ajwi’ li waswiitz’in,...