Xix. Mendeko Arkitektura

ARTE
XIX. mendeko arkitektura


AURKIBIDEA

1. Testuingurua

2. Historizismoa

3. Eklektizismoa

4. Chicagoko eskola

5. Material berriak

6. Modernismoa


TESTUINGURUA

Lehenengoz, XIX. Mendeari buruz hitz egingo dugu era oso zabal batean, eta ondoren, artean kokaturik, erreferentzia gehiena arkitekturari egingo diogu. XIX. mendeak1801.urtetik 1900. urtera bitarteko iraupena du, biak barne. XIX.mendearen ezaugarririk nagusiena, izan zituen aldaketa bortitzak izan ziren.
Leku bakoitzak bere gertaerak izan zituen, eta orain azalduko dut leku batzuetan gertatu zena. Espainian eta Frantziaren kasuan adibidez, Frantziar iraultzaren eraginez, Espainiak errepublika berriari deklaratu zion guda, baina galtzaile atera ziren.Aro hau, Frantziar irualtzatik gaur egun arte doan garai historikoa dugu. Aro honetan hainbat aldaketa eman dira. Frantziako iraultzaren ondorioz, ideologia modernoagoak sortu ziren, eta industria iraultzaren ondorioz beste klase social eta ekonomia sortu zen, kapitalismo modernoa sortuz.


Hasteko, lehen aipatutako Frantziar Iraultzak, erregimen zaharraren bukaera ekarri zuen, eta horidela eta, Frantziako egoera politikoa guztiz aldatu zen ere. Gainera, garai horretako autore ilustratuen ideak onartu ziren. Behin iraultza amaiturik zegoela, eta egoera herrialde osoan baretu zela, burgesiak hartu zuen boterea, baina handik gutxira Napoleon Bonapartek estatu kolpea eman eta direktorioa ezarri zuen.


Jarraitzeko, Industria Iraultza Erresuma Batuan XVIII.mendearen erdialdeangertatu zen. Faktoria desberniak ireki ziren, eta bertan nezariak izan ziren hainbat pertsona hasi ziren lanean, klase sozial berri bat sortuz, langile klasea. Fabriken nagusiak, ordea, beste klase sozial baten fruitu izan ziren, burgesia. Garai honetan ehungintza da geihen ekoiztu zen produktua. Honi esker, ekonomia eta bizi baldintzak asko hobetu zuten, eta horrek demografian izan zuenaldaketa; Europak 1750ean 140 milioi biztanle zituen, 1800ean 187 milioi, eta 1850ean 266 milioi. Jaiotzen tasak mantendu ziren, baina heriotzarenak jaitsi ziren. Halabaina, langileen lan baldintzak oso txarrak ziren, eta horrek langileen mugimenduak sortzea ekarri zuen. Mugimendu hauek, lan balditzen aldarrikapena egiten zuten hasieran, baina gero, eskubide politikoak ere eskatzen hasi ziren kartismoarenbitartez, hau da, parlamentuari zenbait neurri har zitzala eskatzen zitzaion eskubideak, gizonezkoen sufragio unibertsala adibidez, biltzen zituzten kartetan sinatuz edo greben bitartez. Hala ere, errepesioa zela medio eta 1848ko iraultzaren porrotaren ondorioz, aipatutako mugimendu hau amaitu zen. Horren ondoren, klasean oinarritutako alderdi politikoak eratzen hasi ziren langileak, adibidez1864an Londresen sortu zen Karl Marxek zuzenduriko Lehen Internazionala. Honek, Ingalaterrako sindikalistak, anarkistak, frantziar sozialistak eta italiar errepublikazaleak bildu ziren Europako proletargoa politikoki antolatzeko.

Gertakari honiei, ideologia berrien sorrera gehitu behar zaie; sozialismoa, liberalismoa eta anarkia.

Sozialismoa: Ideologia honen helburuetako batdesberdintasunekin amaitzea da. Iraultzak izan zuen hedapenarekin batera, ideologia hau Europa osotik zabaldu zen, eta alderdi sozialistak sortu ziren. 1840. urtea arte, ordea, sozialismoa Frantzia eta Britainia Handia aldean baizik ez zen indartu; Britainia Handian Industria Iraultza sortu eta gehien garatu zen herrialdea zelako, eta Frantzian, XVIII. mendetik ordu arte, ideia iraultzaileen sorlekunagusia izan zelako.

Liberalismoa: Liberalismoa askatasun indibidualak azpimarratu eta gobernuen botere kolektiboaren mugatzea bultzatzen duen pentsamendu edo korronte filosofiko, sozial, ekonomiko nahiz politikoa da. Honen oinarriak gizabanakoaren askatasunaren garapena; horretatik abiatuz, gizartearen garapena eta Zuzenbide Estatua ezartzea eta defendatzea, non gizabanako guztiak lege...