kalkan

155

4. Ünite

KELİME (SÖZCÜK)
BİLGİSİ
1. Kelimede Anlam ve Kavram.............................................................................................. 70
2. Kelimelerin Farklı Anlamda Kullanımı ............................................................................. 75
Konu Değerlendirme Testi - 1....................................................................................... 83
3. Anlam İlişkilerine Göre Kelimeler .................................................................................... 84
4. Sözcükler Arası Anlam İlişkileri ........................................................................................ 87
5. Kelimelerde Anlam Değişmeleri ...................................................................................... 90Konu Değerlendirme Testi - 2 ....................................................................................... 95
6. Kelime Grupları ................................................................................................................. 96
Konu Değerlendirme Testi - 3 ...................................................................................... 111

69Kelimede Anlam ve Kavram
156

157

Şimdi Okuma Zamanı



Anlam

Burada anlambilimin ana konusu olan anlam›n
tan›m›na, niteliklerine ve türlerine girmeden önce
dildeki kullan›mlardan bir iki örnek vermek istiyoruz:
Türkçede iyi, fena, kötü birbirine karfl›t kavramlar›
yans›tan ters anlaml› üç sözcüktür. Ama biz dildeki
ögeleri öyle esnek kullan›yor öyle de€iflik ifllevlerlegörevlendiriyoruz ki kimi zaman bu ters anlaml› sözcükler ayn› anlam› yans›tabiliyor.
1. Adam› iyi dövmüfller.
2. Adam› fena dövmüfller.
3. Adam› kötü dövmüfller.
örneklerinde oldu€u gibi.
Öte yandan bir ev han›m›n›n niteliklerinden söz edilirken söylenen “O kad›n, kad›n de€il.” tümcesinde
yinelenen kad›n iki ayr› anlamda kullan›lm›flt›r. Bunlardan birincisinde “erke€in karfl›”, ikincisinden ise

daha çok“iyi ev han›m›” anlam› ç›kar›labilmektedir.
Ancak cümle baflka bir metin, baflka ba€lam içinde, kad›n oldu€u san›lan kiflinin kad›n de€il, erkek
oldu€u anlam›n› da yans›tabilir.
‹flte, dilin yaln›zca sözcük alan›nda düflünüldü€ü zaman bile gösterdi€i anlam esneklikleri anlam›n önemini ön plana ç›karm›flt›r. Bir baflka örnek üzerinde
dural›m:
“Çoktan unuturdum ben seni çoktan
Ah bu flark›lar›n gözükör olsun.”
Diyen flark›n›n söz yazar› flark›lar›n gözünün
olmad›€›n› bildi€i hâlde, onlar›n kör olmas› dile€inde
bulunabilmekte ancak bunu yaparken bambaflka bir
düflünceyi, duyguyu yans›tmaya çal›flmakta Türkçedeki “…nin gözü kör olsun” ilenmesinin ola€an
kullan›m›ndan yararlanmaktad›r. Burada anlat›lmak
istenen birtak›m an›lar› canland›ran flark›lar› yüzünden sevgilinin hep an›msand›€›,unutulmad›€›d›r.

➥

Şimdi Okuma Zamanı

fiimdi de afla€›daki cümleleri gözden geçirelim:

4. Amcam bize yard›m etti de…

1. Amcam bize yard›m etti.

gibi bir cümleyi eklersek burada yard›m›n gerçekleflti€i
fakat daha sonra gelecek önermeler hesaba kat›l›rsa
ancak bu yard›m sayesinde iflin gerçekleflti€i
ç›kar›labilir.

2. Amcam bize yard›m etmedi de€il.
3. Amcam bize yard›m etmesine etti.Bu cümlelerin hepsi “amcam›n bize yard›m etti€ini”
anlat›r. Ancak küçük de€ifliklerle, ince anlam
ay›r›mlar›n› ortaya koymaktad›r. ‹kinci cümlede
amcan›n yard›m etti€i, ancak bunun yetersiz kald›€›,
istenen ölçüde olmad›€› belirtilmekte, üçüncü cümlede ise bu yard›m›n yan› s›ra istenmeyen bir durumun
meydana geldi€i belli belirsiz dile getirilmektedir.
Dolay›s›yla ikinci ve üçüncü cümlelerbirinciden farkl›
bir anlam› yans›t›rken bu ikisi aras›nda yine ince bir
anlam ayr›m› ortaya ç›kmaktad›r. Öte yandan ikinci cümlede olumsuz yüklemin olumlu bir bir yarg›ya
dönüfltürülmesi ilgi çekici bir anlat›m biçimidir. Bu
cümlelere bir de:

Kolayl›kla artt›rabilece€imiz bu örnekler ister sözcük
düzeyinde isterse cümle düzeyinde olsun anlam›n
kolayl›kla aç›klanabilir bir kavram›...