Arabako euskalkia

ARABAKO EUSKALKIA
























Mario Blanco Fernández
Euskera (BB2)

Gaur egun Arabako euskalkia galduta dago; soilik, Arabakoiparraldean, Aramaion eta Legution, jarraitzen dute erabiltzen. Koldo Mitxelenak euskalki idependente bezala zailkatu zuen Arabako euskara, eta hegoaldeko dialektoa deitu zion. Dena den, euskalki horreninguran dauden testu guztiak aztertu eta gero, Koldo Zuazok beste modu batera antolatu zuen Arabako euskalkia. Bere ikuspuntuki Arabako euskara bi eremutan banatuta dago, eta bien artean beste bat dagoere: Arabako sartaldeko azpieuskalkia, Arabako sortaldeko azpieuskalkia eta Arabako erdialdeko azpieuskalkia. Hirugarren hau, Arabako erdiadeko azpieuskalkia, beste bien arteko nahaste bat da.Arabako euskara, denboran zehar, Burgosetik eta Errioxatik hedatu da.




Izen morfologia
a + a (artikulua) = ea (arrebea, 'arreba'; errekea, 'erreka'; aldapea, 'aldapa').
Soziatiboa: -gaz,pluralean zein singularrean.

Aditz morfologia
Aditz-izenean dauden aukeren artean "-aiten, -aitan" (aurreraitan, 'aurreratzen'; arzaiten, 'hartzen'). Egun, Oñatiko euskararen bereizgarriada, -aitten aldaerarekin.


Hilarriak
Antzinako sei hilarri arabar aurkitu dira euskal itxurako idatziak dituztenak: Helasse, Luntbelsar eta Luntbelscottio, eta Aituneo, Illuna eta Atea —azken hirurak galdutadaude egun.







Testuak.

Arabako euskalkiari buruzko lehen aztarnak Juan Perez de Lazarragak idatzitako eskuizkribua dira. 2004an aurkitu zituzten eta gaur egun ezagutzendiren testu zaharrenak dira. Juan Perezen testuak oso baliagarriak izan dira mendebaldeko euskararen historia argritzek. Eskuizkribu hau Euskal Herria izena dakarren lehen idazlana dugu eta hiru aldizidatzita dagoela obran guztian zehar ikusi daiteke.
Lazarragak, 1567tik 1602ra idatzi ziren lan guztiak bildu zituen liburu honetan. Guztira 51 orrialde dira, artzain nobelaz, poemas eta kantez...