Mowa Peryklesa

Mowa pogrzebowa Peryklesa (Tukidydes, Wojna peloponeska, księga 2., rozdział 6.)

Tej samej zimy Ateńczycy idąc za starą tradycją urządzili
publiczny pogrzeb pierwszych poległych w tej wojnie. Oto
w jaki sposób się to odbywa: na trzy dni przed pogrzebem wy-
stawia się w namiocie zwłoki poległych na widok publiczny
i każdy przynosi swoim bliskim rozmaite dary; kiedy zaś nadej-
dzie dzieńpogrzebu, wiezie się na wozach trumny z drzewa cy-
prysowego, po jednej dla każdej fili *; znajdują się w nich kości
zmarłych podzielonych według fil. Na cześć zaginionych, któ-
rych zwłok nie dało się odszukać i wspólnie pochować, niesie
się puste i zasłoną okryte mary. W orszaku pogrzebowym ka-
żdy może brać udział, czy to obywatel, czy cudzoziemiec.
Kobiety, które mają krewnych wśródpoległych, zawodzą
żałośnie nad grobem. Kości składa się do grobowca wysta-
wionego przez państwo na najpiękniejszym przedmieściu ateń-
skim, gdzie stale chowa się poległych na wojnie; wyjątek sta-
nowili polegli pod Maratonem, gdyż dzielność ich uznano za
szczególną i pogrzebano ich na polu bitwy. Kiedy zaś kości po-
chowają, obywatel wyznaczony przez państwo, ogólnie powa-
żany i o wielkimrozumie, wygłasza odpowiednią mowę po-
chwalną ku czci poległych; potem wszyscy się rozchodzą. Tak
odbywają się uroczystości pogrzebowe w Atenach; zwyczaj ten
zachowywano przez cały czas wojny, ilekroć zachodziła po-
trzeba. Do wygłoszenia mowy ku czci pierwszych poległych
wybrano Peryklesa, syna Ksantypposa. A kiedy nadeszła chwi-
la właściwa, od grobu przeszedł na mównicę znajdującą się napodwyższeniu, żeby głos jego jak najdalej docierał do słucha-
czy, i w ten sposób przemówił:
»Wielu z tych, którzy z tego miejsca przede mną przema-
wiali, chwaliło tego, kto wprowadził zwyczaj wygłaszania mów
na pogrzebie, gdyż piękną jest rzeczą czcić słowem poległych
na wojnie. Mnie zaś wydawałoby się rzeczą wystarczającą, że-
by ludziom, którzy dzielność czynem okazali, równieżczynem
cześć wyrażać, tak jak to widzicie na tym na koszt państwa
urządzonym pogrzebie, a nie uzależniać zasług wielu bohate-
rów od talentu lepszego czy gorszego mówcy. Trudno jest bo-
wiem zachować umiar w takim przedmiocie, gdzie z trudem
tylko można przekonać słuchaczy o prawdzie swoich słów. Słu-
chacz bowiem życzliwy i znający wypadki łatwo może uważać,
że w stosunku do tego, co wie iczego sobie życzy, przemówie-
nie jest zbyt skromne; natomiast nie znający sprawy słysząc
o czymś przerastającym jego własne możliwości skłonny jest
z zawiści uważać, że pochwały są przesadzone. Tak dalece bo-
wiem tylko może słuchacz znieść pochwały cudzych czynów,
jak dalece sam uważa się za zdolnego do czynów, o których
słyszy; jeżeli zaś coś wyrasta ponad jego możliwości, zawiść
budziniewiarę. Skoro jednak przodkowie nasi uznali ten
zwyczaj za piękny, muszę i ja, idąc za tradycją, postarać
się jak najlepiej odpowiedzieć życzeniom i oczekiwaniom
każdego z was.
»Zacznę najpierw od przodków: jest rzeczą słuszną i właściwą
uczcić ich wspomnieniem przy obecnej uroczystości. Za-
mieszkując bowiem ten sam kraj w nieprzerwanym ciągu po-
koleń, dzięki swej dzielności przekazaligo nam jako kraj wol-
ny. Godni są oni pochwały, lecz jeszcze większej pochwały
godni są nasi ojcowie. Do spadku bowiem, jaki otrzymali, nie
bez trudu dodali tę potęgę, którą my obecnie mamy, i nam
ją przekazali. Lecz najwięcej dokonaliśmy sami, nasze poko-
lenie, będące teraz w sile wieku; myśmy uczynili to państwo
zupełnie niezawisłym i silnym zarówno w czasie pokoju jak
i wojny. Lecz anio tych czynach wojennych, dzięki którym po-
większyliśmy naszą potęgę, ani o tym, jak to my sami czy
też nasi ojcowie stawialiśmy z zapałem czoło czy to barba-
rzyńcom, czy też Grekom, nie będę mówił, gdyż nie chcę się
rozwodzić nad rzeczami ogólnie znanymi; zanim jednak przej-
dę do pochwały poległych, pragnę wyjaśnić, dzięki jakim wy-
siłkom doszliśmy do tej potęgi oraz dzięki jakim...