Tava Randu

TAVARANDU PYPEGUA (CARCTERÍSTICAS DE LOS HECHOS FOLKLÓRICOS)
Tavarandu ha'eva'erã katuete:
• 1.1. Mba'echae (tradicional). Péva niko he’ise pe mba’e tavarandugua (hecho folkórico) -taha’e ha’éva- ohasaha sy ha túvagui, ñemoñarépe. “Tuka’ẽ” jaipuru ko’ag̃aite peve ñembosaráirõ, ñande sy ha ñande ru ombohoságui ñandéve ha upekuévo omyesakãgui ñandéve mba’éichapa ñaha’ãva’erã
• 1.2. Tetãyguarembiapokue (vulgar). Ápe katu oje’e ñandéve pe mba’e tavarandugua ikatuha heñói oimeraẽ hendápe. Natekotevẽi jaha ñañemoarandu upevarã térã ñaime peteĩ mbo’ehaópe heñói hag̃ua tavarandu. Péicha peteĩ jehero (marcante) oimeraẽva omoheñoikuaa.
• 1.3. Ijapoharekuaa'ỹva (anónimo). Avei oje’e mba’e tavarandugua ijapoharekuaa’ỹha. Techapyrárõ, avave ndoikuaái mávapa oipuru’ypýkuri pe ñe’ẽ “amóntema”
•1.4. Purupyrã (útil). Mba’e tavarandugua niko ojekuaa, ojepuru aja. Ndojepurúiramo, ndojekuaái ha upe mba’e pya’e omano. Terere, vorivori, chipa, tatapỹi ári jehasa umíva ha’égui purupyrã, hekove; ha oĩ gueterei ñande apytépe ko’ag̃aite peve
• 1.5. Heñoisapy'áva (espontáneo). Péva he’ise mba’e tavarandugua noikotevẽiha ñembosako’i arére. Oimeraẽ hendápe, heñoita jave, heñói. Techapyrãrõ, ja’ekuaa“yvyrasỹi” heñoihague peteĩ ára. Hoky peteĩ ñande rapicha apytu’ũme (heñoisapy’a) ha péva oikuaaukávo hapichápe, ojekuaa ha ojepurúmakatu.



FOLKLORE PARAGUAYO – PARAGUÁY TAVARANDU
TAVARANDU ÑEMOHENDA (CLASIFICACIÓN DEL FOLKLORE)
1. Apytu'ũ rehegua tavarandu = Folklore Espiritual o Animista
2. Mba'e’apo rehegua tavarandu = Folklore Material o Ergológico
3. Ava'aty rehegua tavarandu =Folklore Social o Sociológico
APYTU'ŨGUIGUA TAVARANDU (FOLKLORE ESPIRITUAL O ANIMISTA)
Kóvape oikepaite mba’e tavarandugua oñemombytáva ñane apytu’ũme, tekotevẽ’ỹre jahecha térã jajapo. Hyepýpe jajuhukuaa: ñe’ẽjovake, ñe’ẽñemiguerojera, mombe’ugua’u, mombe’upy, káso ñemombe'u, ñe'ẽnga ha hetaiteve mba’e.
1.1. Ñe’ẽjovake (relación) niko ñe’ẽpotymimi joguaha ja’éva ojupe, ha ñane irũ ombohovakekuaávañandéve.
Techapýrã:
Che korapýpe areko
Ka’avo hérava aromita
Jepémo ápe heta nde rogaygua
Che rohetũmíta
Nde korapýpe reguereko
Che ru nderaviramíta
peteĩ ka’avo hérava aromita
Anínte eja cherehe, ¡cháke!
1.2. Ñe’ẽñemiguerojera (adivinanza) niko ñe’ẽporandu oñepyrũva maravichu maravichúpe, ha oha’ãrõva ñembohovái katupyry.
Techapyrã
1. Maravichu maravichu, mba'émotepa
ñapo'ẽramo hesapeokaru (jetapa)
2. Maravichu, maravichu, mba'émotepa
peteĩ karai po’i oike ka'aguýpe ha
osẽ iñakã rehe ysypo (ju).
1.3. Jeroviapy (creencia) niko umi mba’ekuaa jaguerekóva, jepémo ñe’ẽrei, upeichavérõ jepe ojepuru tapiáva oparupiete oñembohováivo mba’e hesaka’ỹva.
Techapyrã:
• Mbarakaja hekove pokõi
• Mbarakaja hũ ome'ẽ po'a
• Chavurro hasẽramo, okýta
•
1.4. Jeroviajerovu (superstición)niko umi mba’ekuaa oñembotuichareíva; ja’eporãsérõ, jeroviajerovu niko ha’ehína umi jeroviapy ñemongakuaave.
Techapyrã:
• Typycha okẽ kupépe pya’e omondo ogapýgui jahayhu’ỹvape
• Kuña ndojahuiva’erã imemby rire, ỹramo imembymi omanokuaa chugui
• Pitogue opurahéiramo, he'ise oĩha hyeguasúva
•
1.5. Paje (magia) niko mba’ekuaa ojepurúva mba’e porã ha mba’e vai aporã. Oĩ tapicha -iñaranduka’atýva-oñembokatupyryva’ekue pajépe, upéicha rupi umíva oporopohãnokuaa. Heta tapicha ohasa’asýva, hasykatuetéva, ndojejuhúiva, ndaipirapiréiva, ikerairũ pochýva hamba’e oñepohãnouka hekokatujey hag̃ua ỹramo ojora hag̃ua mba’e vai ojejapóva hesekuéra; ha katu, oĩ oipurúva paje oharu hag̃ua hapichápe. Ja’ekuaa avei oĩha kuimba’e ha kuña ojapokuaáva paje. Oĩ oipurúva imba’ekuaa oharu, ojahéi térã ombyaihag̃ua oimerãévape, umívape oñembohéra paje apoha hũva; oĩháicha avei ojoráva mba’e vai térã ombohekokatujeýva tapicha ojeharuva’ekuépe, ha ko’ãvape oñembohéra paje apoha morotĩva. Pe paje morotĩ apohára ndaikatúi ojapo paje hũva ha péicha avei pe paje hũ apohára ndaikatúi ojapo paje morotĩva. Paje apópe ojepuru opa mba’e: ñana, tembi’u, yvoty, tuguy, yvy, kuatia, ao, inimbo, ta’ãnga,...