Xamanak eta xamanismoak

XAMANAK ETA XAMANISMOAK
"Xaman" terminoaren erabileraren jatorria XVI. mendean kokatzen da, tunguses hizkuntzatik hartu zuten errusiar bidaiari batzuen narrazioei esker. Etnia hau Siberia septentrional-en bizi da eta bertan ikusi eta deskribatu zuten bidaiari horiek bertako belagile edo aztien praktikak. Egoera mental arraroetan sartzen ziren (beraien bizilagunak ziren chukchis eta koriaks-ekegiten zuten gauza bera Amanita muscaria ondoaa hartu ondoren) eta bidaiariak,zuten kategoria linguistiko berdinarekin jarraitu zieten denominatzen: Xamanak. XIX. mendetik aurrera terminoak garrantzi handiagoa hartu zuen, pentsamendu eboluzionistak forma sinpleenetatik egungo instituzio handietara pasatzeko progresio erlijiosoaren pausotzat hartu zuenean.
Xaman hitza jatorri siberiarreko shamanbokablotik dator, eta honek gizon-jainko-medikuntza identifikatzen ditu. Originala den xaman bokablo tungu-a scha "jakin" erroa du, eta beran Xamanaren esanahia "dakien norbait, dakiena, jakintsua" da. Ikerketa etimologiko batzuk, hitza, sanskritotik, manchú-tungu-ra mediazio txino-budistaren bidez pasatu dela azaltzen dute. Pali-n schamana da, eta sanskriton sramana "monje budista, aszeta"-renantzeko zerbait da. Erdiko termino txinatarra scha-men da.
Etimologiak adierazten duen ezagutza edo jakituri hori, modu batean edo bestean "espirituen" munduarekin kontaktu bat inplikatzen du, Xamanak bere interes propioan erabiltzen duen kontaktua, sufritzen dutenak laguntzeko bereziki, eta bere ekintzan psikiatra edo psikoterapeuta garaikide baten berezko izango litzatekeena barne hartzen du.
Bierrealitateren hautematea (gure kosmobisio dialektikoan) edo errealitate bera eta bakarraren bi dimentsioena hautematea (kosmobisio animistan) eta borondatez bien arteko muga ikus ezina "axis mundi" bidez pasatzeko aukera Xamanismoaren fenomeno oso tipikoa da, eta hamarkada luzetan zehar Xamanak iruzurti, eskizofreniko edo gezurti deitzera eragin duena da.
Historikoki Xamanismoaren jaiotza Siberiankokatzen da eta hortik habiatuz, kontinente amerikarra populatu zuten migrazioen bidez Mundu Berrira pasatuz. Etniosemiotikaren ordezkari askok ere sorrera Xamanikoa Siberiako haitzuloetako margoetan kokatzen dute (K.a. 1000 ingurukoak) irudien ezaugarriak, etnografoek deskribatutako jantzi eta errito Xamanikoekin komunean asko dutela ikusita. Beraz Xamanismoa Asia zentral eta septentrionaleansortu zen (herri turko-mongol, himalayo, ugrofines eta artikoetan) eta espezialista gehienak ados daude Xamanismoaren eremua Corea eta Japoneraino hedatzen, Tibet, Txina eta India pasatuz, Indiotxina eta Amerikaraino (Eliade eta Couliano, ibid:128). Hala ere, ekintza Xamanikoaren zentzu zabalago batean, K.a. IV mendeko iturri grekoko datuak daude, K.a. V. mendean Grezian Xaman autoktono tipo batexistitzen zela diotenak, eta Dionisos-i eginiko gurtzak praktika Xamaniko horien garapen instituzionalizatua izatea oso probablea da.
Terminoaren zentzu murriztu batean, Xamanaren ekintza, fisikoak ez diren baliabideak erabiliz errealitateari egokitze forma bat bilatzea da. Horregatik kultura Xamaniko gehienetan belagilea, gaixotasun edo ezgaitasun fisiko larriren bat izan duen eta bere boterepsikiko edo espiritualei esker sendatu den pertsona bat
izaten da (Corea eta Japonian itsu izatea ondorengo Xamana izateko espirituen aukeraren zeinu bat da; shuar amazonikoak gaixotasun hilkor batetik pasatu eta superbizi dutenengan jartzen dute konfidantza...). Honek, askotan ahazten den zerbait gogoratzen du: herri Xamanikoek izaera esoterikoko funtzio sozialak betetzen dituen irudi hau dute,baina kolektibitatearen defentsa den, eta bizitza materialarekin erlazioa duten beste faktoreen (lurren banaketa adibide) arduraduna den lider exoterikoa ere dute; burua.
Xamanaren elementu erabakitzailea da, borondatez kontzientziaren egoera eraldatzeko tekniken bidez errealitatearen dimentsio ezkutuarekin kontaktatzea, nagusiki enteogenoak hartuz, baina baita perkusio erritmoak, barau eta...