Aditzaren Argumentu-Osagarriak

Aditzaren argumentu-osagarriak
Predikatuaren nukleoa maiz aditzak espresaturikoari ñabardurak erantsi, mugatu edo osatzen dizkion beste hitz eta sintagmez lagunduta joaten da: osagarriez, alegia. Hitz edo hitz talde hauek predikatuaren zati dira eta aditzaren aldatzaile eta osagarri gisa jokatzen dute. Hauek esaldiak esanahia izan dezan beharrezkoak badira, argumentuzkoak deitzen dira, etabestela, ez argumentuzkoak edo zirkunstantzialak.

Objektu zuzena

Objektu zuzenak (OZ) aditzaren ekintza zuzenean jasotzen duen izakia ala objektua izendatzen du.
Objektu zuzenaren funtzioa bereziki izen sintagmek (15.gaia ikusi), izenordain pertsonal atonoek (me, te, lo, la, nos, os, los, las eta se) eta esaldi konposatuan, mendeko proposizio substantiboek (25.gaia ikusi) betetzen dute.
OZbezala funtzionatzen duen izen sintagma pertsonei dagokienean, a preposizioarekin eraikitzen da: Visité a mis primas en Barcelona.
Zenbaitetan, OZ-a izenordain pertsonalaren bitartez bikoiztuta agertzen da, batez ere aditzaren aurrean agertzen denean:
[pic]

Zeharkako objektua

Zeharkako objektua (ZO) esaldi ugaritan aditzak gehi objektu zuzenak espresaturiko ekintza edo prozesuaren onura alakaltea jasotzen duen izakia izendatzen duena da.
Intransitiboak deituriko aditzekin ere azaltzen da, objektu zuzenik onartzen ez dutenak: El concierto gustó mucho al público.
ZO-aren funtzioa ondorengoek betetzen dute:
• Izen sintagmak (15.gaia ikusi).
• Izenordain atono pertsonalak (me, te, le, nos, os, les eta se).
• Mendeko proposizio substantiboak (25.gaia ikusi).
[pic]
ZOnahiz OZ esaldi berean izenordain pertsonalengatik ordezkatuta azaltzen badira, objektu zuzenak -lo, -la, -los, las, formak eta zeharkako objektuak se forma aldaezina agertzen dituzte.
[pic]

• Perpaus Osagarriak: Amak esan du ez dela etorriko.
• Zehar Galderak: Jakin nahi dut ea lana egin duzun.
• Helburuzkoak: Krema ekarri dut zuri emateko.
• Kausazkoak: Ez da etorri gaixodagoelako.
• Baldintzazkoak: Euria egiten badu ez noa.
• Erlatibozkoak: Ikusi duzun gizona nire aita da.
• Denborazkoak: Zu etorri zinenean ohean sartu nintzen.
• Kontzesiboak: Lana gaizki egin arren ordaindu egin didate.
• Moduzkoak: Zuk esan bezala egin dugu.
• Konparaziozkoak: Hau espero nuen baino hobeto atera zaigu.
• Ondoriozkoak: Hain zen altua, nonsabairaino heltzen baitzen.

PERPAUS ELKARTUAK

Perpaus bakunak konbinatu egin daitezke, perpaus elkartuak osatuz.
Perpausak elkartzeko hiru bide ditugu: alborakuntza, juntadura eta
menderakuntza.
Perpaus bakunak eta elkartuak testu osoak eratzeko konbinatzen diren
heinean, elkarketa desberdinak aurki daitezke ere, bai izaera
semantikodunak eta baita jite testualekoak ere (lokailuen edo markatestualen sartzea). Niri ez zait gustatu. Joni, ordea,
izugarri gustatu zaio.
• Alborakuntza perpausak
inolako loturarik gabe kateaturik egotea da: Koldo bulegora joan
da; ni etxean geratu naiz.
• Juntadura maila
gramatikala bereko perpausak elkartzean datza baina; perpaus bakoitzak
bere autonomia mantentzen du. Perpausa mota hauek loturazko juntagailuedo lokuzioen bidez elkartzen dira: Koldo bulegora joan da eta
ni etxean geratu naiz.
• Menderakuntza perpaus bat
beste batean txertatzean datza; beraz, perpaus nagusia eta mendekoa
izango ditugu. Menderakuntzan menderagailuak ditugu perpausak lotzeko,
hau da, atzizkiak: Anak umea gaixorik dagoela
esan du.

Alborakuntza

Alborakuntza, elkartzen direnosagaiak elkarren ondoan jartzean
datza, inolako loturarik gabe baina beren arteko lotura semantikoa
izanik. Bi alborakuntza mota bereizten dira:
• Alborakuntza hutsa: Ni ohera noa; oso
nekatuta nago.
• Errepikapen bidezko alborakuntza: osagai bietan
egitura bera edo nolabaiteko lotura daukaten osagaiak errepikatuz
gauzatzen dena. Emendiozko alborakuntza: Ez du...