Pojęcie męczeństwa w obowiązującym prawie i praktyce kanonizacyjnej

Wiesław Bar OFMConv

Zagadnienie męczeństwa w obowiązującym prawie i praktyce kanonizacyjnej

Wstęp
Według ustaleń H. Leclercqa w pierwszym wieku po Chrystusie było 28 lat tolerancji i 6 prześladowań, w drugim tylko 14 lat względnego spokoju i aż 86 lat prześladowań, w trzecim 24 lata prześladowań i 76 tolerancji, a początek czwartego był wyłącznie krwawy[1]. Nic dziwnego, żeliteratura chrześcijańska tego okresu przejęła szybko greckie terminy martys i martyrion (świadek i świadectwo), odnosząc je do tych, którzy przelali krew z powodu wyznawanej wiary. Nadawano im ten tytuł dla wyróżnienia spośród „świętych”, jak określali się chrześcijanie. Uwydatniano też znaczenie męczeństwa poprzez porównywanie do chrztu z wody, która obmywa; tak samo krew – był to chrzest krwi,dający nagrodę nieba. Wieki średnie, bazując na nauce św. Tomasza z Akwinu, postrzegały przelanie krwi jako najwyższy akt cnoty męstwa[2].
Jednak od IV wieku za męczeństwo uważano też życie wierne Ewangelii, o czym pisali Ojcowie i Pisarze Kościoła, akcentując którąś z cnót, np. pokory (Klemens Aleksandryjski), cierpliwości (Tertulian), cierpliwości i pokory (Augustyn), bądź męstwa[3].Orygenes pisał, że każdy kto daje świadectwo prawdzie, czy to słowem, czynem lub na inny sposób, może słusznie być zwany męczennikiem. Stwierdził przy tym jednak, że przyjął się wśród braci zwyczaj, z szacunku wobec tych, którzy walczyli aż do śmierci o prawdę, cnotę, by tylko ich nazywać męczennikami, bo dali najwyższe świadectwo miłości poprzez przelanie krwi[4].
Współcześnie, niektórzyteologowie ponownie podnoszą ideę poszerzenia tradycyjnej koncepcji męczeństwa w taki sposób, by tytuł ten nadawać również tym, którzy umarli walcząc o sprawiedliwość[5].

1. Pojęcie męczeństwa w nauce prawa kanonizacyjnego

Papież Benedykt XVI w przesłaniu z dnia 24 kwietnia 2006 r., skierowanym do uczestników sesji plenarnej Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, potwierdził, żekoncepcja męczeństwa w Kościele ma być pojmowana oraz interpretowana zgodnie z wykładem uczynionym przez Benedykta XIV: „męczeństwo jest dobrowolnym przyjęciem śmierci za wiarę w Chrystusa lub za jakąś cnotę, która odnosi się do Boga”[6], podkreślając, że jest to „nauczanie niezmienne Kościoła”[7].
Koncepcję męczeństwa na gruncie prawa kanonizacyjnego, sformułował Prosper Lambertini - jeszczeprzed wyborem na biskupa Rzymu (17.08.1740) - w słynnym dziele De Servorum Dei Beatificatione et Beatorum Canonizatione. Autor ten, doktor teologii w wieku 19 lat, później też w zakresie obojga praw, w drugiej księdze dzieła, w rozdziałach od 11 do 20 (w wydaniu Opera Omnia - tom trzeci, s. 92-194), zawarł obszerny wykład, który ma u podstaw myśl teologiczną. Usystematyzował w nim nie tylko opinieteologów i chrześcijańskich pisarzy od starożytności, lecz także przypadki zawarte w Martyrologium rzymskim i innych martyrologiach wschodnich.
Rozróżnił męczeństwo w sensie teologicznym - wobec Boga” (coram Deo – relacji duszy i Boga) i w sensie prawnym - „wobec Kościoła” (coram Ecclesia –relacji męczennika i Kościoła)[8]. To drugie jest orzekane po specjalnym postępowaniu, na podstawietego, co podpada pod zmysłowe i rozumowe poznanie człowieka. Jest nazywane męczeństwem kanonizowanym, bo uznanym w Kościele poprzez akt beatyfikacji lub kanonizacji męczennika, któremu odtąd będzie można oddawać kult publiczny (KPK 1983, kan. 1186n; KKKW, kan. 885), w zakresie i formie należnej błogosławionemu lub świętemu. Jest ono zakresowo węższe od pierwszego, bo wszyscy męczennicy coramEcclesia są męczennikami coram Deo.
Chociaż męczeństwo wielu coram Deo nie jest orzeczone przez Kościół w formie beatyfikacji lub kanonizacji, można im oddawać kult prywatny. Więcej, ich świadectwo nie powinno być zapomniane na co wskazał Jan Paweł II w czasie obchodów Wielkiego Jubileuszu 2000, zaś specjalna komisja przygotowała Katalogi Świadków Wiary XX wieku (ok. 13.400 nazwisk i świadectw...