yeahhhh

FONÉTICA
VOCALISMO

No galego hai varios sistemas vocálicos segundo a posición do acento na palabra e a situación das sílabas con respecto á que leva o acento.

Sistema Vocálico: Tónico: mesa.
Átono: Pretónico: pegada.
Postónico non final: médico.
Postónico Final: fame.


I- SISTEMA TÓNICO: O galego, en posición tónica, ten sete vogáis:





Anterior opalatal
Central
Posterior o velar
Pechadas
i

u
Semipechadas
e
.

o
.
Semiabertas
e
<

o
<
Abertas

a



A diferencia entre as vogais medias abertas e pechadas, ten valor pertinente en galego, é dicir, serve para distinguir palabras que serían exactamente iguais se non tivesen esa diferencia.
Esta oposición entre aberta/pechada, serve frecuentemente, en homónimosparciais, para establecer unha distinción entre un substantivo e unha forma verbal. O substantivo caracterízase por ter vogal pechada, e a forma verbal, aberta:

SUBSTANTIVO (e, o pechados) VERBO (e, o abertos)
Rego (sulco) Rego
Comezo Comezo
Pelo (cabelo) Pelo
Pega (paxaro) Pega
Selo Selo



SUBSTANTIVO (e, o pechados) VERBO (e, o abertos)
BoteBote
Botas Botas
Mollo (peixe) Mollo
Choro Choro
Rodo (rastrillo) Rodo (rodar)
Toco (madriguera, manco) Toco (tocar)
Toca (manca) Toca (tocar)
Torta (de pan) Torta (torcer: torcida)


Excepcións: demos (plural de demo, substantivo aberto) – demos (v. dar, pechado).
sé (substantivo, aberto) – se (v. ser, pechado).
Ceo(substantivo, aberto) – ceo (v. cear, pechado).



PARELLAS DE PALABRAS CON E TÓNICOS

“E” ABERTO “E” PECHADO

Fixemos (pret. perfecto facer) Fixemos (presente subx. Facer)
Més (cereais) Mes (parte do ano)
Pé (extremidade inferior) Pe (letra)
Présa (prisa) Presa (embalse, “manojo”, atada)
Preto (contrario de lonxe) Preto (negro, moi xunto –prieto-)
Vés ( 2ª per. sing.pres. indic. verbo vir) Ves (2ª pers. sing. pres. ind. ver)
Vén (3ª pers. pl. pres. ind. verbo vir) Ven (3ª per. sing. pres. ind. ver)





PARELLAS DE PALABRAS CON O TÓNICOS

“O” ABERTO “O” PECHADO

Bóla (canica, esfera) Bola (de pan)
Mollo (prebe) Mollo (peixe)
Corda (corda de atar) Corda (non tola)
Corte (ferida, corte real, parlamento) Corte (onde están osanimais)
Fóra (adverbio) Fora (v. ser ou ir)
Oso (parte do esquelete) Oso (animal)
Podo (v. poder) Podo (v. podar)
Pola (parte da árbore) Pola (galoña)
Tola (montón de terra queimada) Tola (louca)






REGRAS PARA DISTINGUIR AS VOGÁIS ABERTAS E AS PECHADAS


SUBSTANTIVOS:


I- Correspondencia co castelán:

CASTELÁN GALEGO
Ditongo “ie” E aberto.Ditongo “ue” O aberto(pero: boa, bo, fose, fora son pechados).
Non ditongo “ie” E pechado (pero: presa, mestre, berro, era son abertos).
Non ditongo “ue” O pechado (pero: coche, home, nome son abertos).


II- Sufixos e terminacións: Hai unha serie de sufixos que levan sempre, o case sempre, vogal aberta, e outros que levan sempre, o case sempre, vogal pechada:

Abertos:
-el (e os seusplurais): papel, papeis; fiel, fieis; mel, meles; pel, peles.
-elo: amarelo (excepcións: cabelo, camelo, caramelo)
-ela: cadela.
-enza, -encio, -encia: pertenza, silencio, crencia.
-ol (e os seus plurais): caracol, caracois; español, españois; mol, moles.
-ola: caracola, farola, rapazola.
-oz (e os seus plurais): voz, voces; feroz, feroces; veloz, veloces.
-osa: desexosa, xeitosa.
-ote: mozote(excepción: illote)
-ero/a: pero (excpcións: cera, pera)
-eco/a: babeco, babeca (excepcións: reseco,reseca, seco, seca, xaqueca)

Pechados:
-es, -esa: lugués, coruñesa (excepcións: revés, sirventés, tavés, biés, es, do verbo ser, tes, do verbo ter e mes –cereal-).
-edo: abeledo, penedo, rochedo.
-eza: avareza, pobreza, nobreza (excepcións: natureza, peza).
-ello,-ella: pendello,...