Amerikako iraultza

Amerikako Iraultza
Amerikako Iraultzan aplikatu zen lehen aldiz liberalismoa. Herrialde baten jatorria izan zen, Ameriketako Estatu Batuena.
Gatazkaren jatorria
XVIII.mendean, Britainia Handiak koloniak zituen Ipar Amerikako ekialdean. Hamahiru kolonia (Georgia, Hego Carolina, Ipar Carolina, Virginia, Maryland, Delaware, New Jersey, Pennsylvania, Massachusetts, New Hampshire, Rhode Island,New York eta Connecticut) Amerikako Iraultza Ingalaterra Berriko kolonoen eta Britania Handiaren arteko gatazka izan zen.
a) Arrazoi ekonomikoa Koloniek ekonomia-sistema propioa garatu zuten. Britania Handiak Amerikako lehengaiak eskuratzeko interesa zuen, vaina ez industria garatzekoa; gainera Ingaterra zenbait produkturen (Té) gaineko monopolioa izateko eskubidea bere egin zuen. 1773an,Ingalaterrako gobernuak Tea Acts legeak aldarrikatu zituen, tearen merkataritzaren monopolioa berenganatzeko. Neurri horrek Amerikako merkatarien hondamena eragin zezakeen; beraz, tea zeramaten Ingalaterrako itsasontzi batzuei eraso zieten Bostongo portuan (Tearen Bostongo Matxinada). Britaniarrek Bostongo portua blokeatu zuten.

b) Kolonoen errepresentazio falta Ingalaterrako parlamentuanIndependentzia Gerra (1775-1783)
1774an, Hamahiru kolonietako ordezkariak Filadelfiako Lehen biltzarrean bidlu ziren. Eskubideen aldarrikapena idatzi zuten eta lehen arma-mugimenduak hasi ziren.
Thomas Jeffersonek, Amerikako Iraultzaren ideologoak, Virginiako eskubideen aldarrikapena idatzi zuen (1776). Bertan, subiranotasun nazionalaren, botereen banaketaren eta sufragioaren printzipioak adieraziziren, eta AEBen Independentzia Aldarrikapenaren oinarria izan zen. 1776ko uztailaren 4an sinatu zen AEBen independentzia.
Frantziak eta Espainiak laguntza militarra eman zieten kolonoei, Britania Handia ahuldu nahian. 1783an, Versailleseko Bakea sinatu zen. Britania Handiak AEBen independentzia aitortu zuen.

Amerikako Iraultzaren legatua
1787ko Konstituzioan(liberala). Estatu berriak egiturafederala zuen. Botere banaketa izan zen. Presidenteak botere betearazlea zuen; lau urtetik behin hautatzen zuen, zeharkako sufragioaren bidez. George Washington izan zen Ameriketako Estatu Batuetako lehen presidentea.
Botere legegilea, kongresuari zegokion. Bi ganberatan banatzen zen: Ordezkarien Ganbera eta bestetik Senatua.
Botere Judiziala auzitegi gorena zuen boterea.
Amerikako Iraultzakoso eragin handia izan zuen gero. Eredu izan zen Frantziako Iraultzarentzat.

Frantziako Iraultza
1789an, Frantziako burgesia krisi-egoeraz baliatu zen iraultza pizteko. Iraultzaren ondorioz, boterea berenganatu zuen.
Frantziaren egoera, Iraultza aurretik
1789.urtearen hasieran, Frantzia Antzinako Erregimeneko arauei jarraiki bizi zen.
- Estamentuzko gizartea. Nobleziaren eta kleroarenpribilegioei eusten zitzaien, gainerako biztanleen kontura.
- Ekonomia krisi-egoeran zegoen 1780tik, etenik gabe. 1789an krisia areagotu egin zen: oinarrizko produktuen prezioetan zuen eragina, batez ere; esaterako, ogiaren prezioan. Hori dela-eta matxinada-giroa sortu zen kleroaren eta nobleziaren aurka. Kleroari hamarrena (uztaren %10) ordaindu behar zitzaion; nobleziari, berriz, gariarekinespekulatzea leporatzen zion herriak.
- Krisiaren beste alderdi bat Ogasunaren defizita zen.
Estatu Orokorren vilera
Luis XVI.aren ogasun-ministroak pribilegiatuei zergak ordainarazteko eskaera egin zuen. Pribilegiatuei uko egin zioten zergak ordaintzeari. Ogasunaren egoera gero eta larriagoa zen ; 1788an, porrota gertatu zen, eta erregeak irtenbide bakarra zuen: Estatu Orokorretara, Frantziakoestamentuzko gorteetara, deitzea. Pribilegiatuen boterea orekatzeko, hirugarren estatuak ordezkari kopuru bikoitza izatea lortu zuen. Gerora, gertaera hori oso erabakigarria izan zen.
Estatu Orokorren bileraren aurretik, estamentu bakoitzak kexa-koadernoak idatzi zituen, eta bertan adierazi zituzten beren proposamenak eta arazoak.
Frantziako iraultzaren hasiera
Estatu Orokorretan, nobleziak eta...