Idioma español

XMOLAMIL AATINOB’AAL Q’EQCHI’ RE WATEMAAL. COMUNIDAD LINGÜÍSTICA Q’EQCHI’. ACADEMIA DE LENGUAS MAYAS DE GUATEMALA

TENAMIT EL ESTOR, IZABAL OCTUBRE DE 2009

DIPLOMADO EN LINGÜISTICA MAYA Q’EQCHI’ TERCERA FASE LITERATURA Q’EQCHI’

ROKSINKIL

Li aatinob’aal, a’an q’axal loq’ li xwankil sa’ li qayu’am xb’aan naq rik’in li qaatinob’aal nakoruuk chixnumsinkil li qayehom ut qab’aanuhom re li k’iila paay chi poyanam toj yookeb’ chi k’iik. Jo’kan ut na’ilmank naq li aatinob’aal aajel ru naq ink’a’ tlajq t-oso’q re naq tqayu’ami junelik li qayehom ut b’aanuhom laa’o laj maay. Ab’anan li qaatinob’aal ink’a’ kawrib’ yal xjunes, tento b’an naq laa’o tqayal qaq’e re xnawb’al xtz’iib’ankil ut xyeeb’al chi tz’aqal reeru. Re naq ink’a’ tsachq aajel runaq tqoksi sa’ xch’ooleb’ li toj kok’ re naq eb’ a’an ink’a’ te’xutaanaq roksinkil li raatinob’aaleb’.

Naab’al paay chi kok’ k’anjel naruuk xb’aanunkil re naq eb’ li kok’al sa’ li tzoleb’aal te’xnaw roksinkil chi tz’aqal reeru li qaatinob’aal, jo’ kama’an rik’in li k’iila ajsink u nab’aanumank, li b’ichank, li yehok t’ilb’a ru’uj aq’, q’ehink, yehok uutz’u’ujinb’il aatin, wank chik li xkomon.Aajel aj wi’ ru xk’eeb’al chi nawe’k naq naab’al li kok’ k’anjel nak’utmank sa’ tzoleb’aal k’a’uxlanb’il xb’aaneb’ poyanam aj Q’eqchi’.

Sa’ li ch’ina tasal hu a’in wank naab’al li kok’ tz’iib’anb’il k’a’uxl yoob’anb’il xb’aaneb’ aj k’utunel aj Q’eqchi’ jo’ jun ruuchihom li xk’anjeleb’ chi rix tz’iib’ak ut ilok ru hu sa’ Q’eqchi’ ut xb’aanumank re naq eb’ li kok’al sa’ tzoleb’aal, maraj li aniwank xch’ool re xkawresinkil rib’ sa qaatinob’aal, te’ruuq roksinkil.

XYAALALIL NAQ XB’AANUMANK

Nak’eemank reetal naq naab’al li poyanam aj Q’eqchi’ yook chi xtz’eqtaanankil li raatinob’al sa’ xk’ab’a’ naq maak’a’ junaq li xkawresinkil chi rix li xyaalalil ut li rusilal li aatinak sa’ raatinob’aal. Wank li poyanam toj sa’ xkach’inal nake’rame’k chi ru li raatinob’aal, sa’ xk’ab’a’ naq lina’b’ej ut yuwa’b’ej nake’xk’a’uxla naq rik’in xyeeb’al ka’aj wi’ kaxlan aatin, te’elq chi uub’ej. Jo’kan ut naq xyo’laak li ka’uxlej a’in, naq rik’ineb’ li kok’al tento took’anjelaq chi kaw, re naq eb’ a’an te’ruuq xb’eeresinkil chi tz’aqal reeru li qaatinob’aal ut ma ani junaq truuq chi b’alaq’ink maraj tz’eqtaanankeb’ re.

RAJOM

❖ Roksinkil sa’ eb’ li tzoleb’aal li kok’ tz’iib’anb’ilk’a’uxlej yiib’anb’il xb’aaneb’ aj Q’eqchi’.

❖ Xkawresinkil xch’ool li payanam chi rix li xyehom xb’aanuhom aj Q’eqchi’.

❖ Xtoch’b’al xk’a’uxleb’ li kok’al sa’ tzoleb’aal chi rix li aatinob’aal Q’eqchi’ rik’in li ajsinki u.

LAJ K’UTUNEL LI XE’YIIB’ANK RE LI K’ANJEL

01. Bac Coc, Ana Olivia

02. Cacao Coy, Abelardo Santiago

03. Coc Caal, Osmundo

04. Gonzàles Bolvito,Dorca Rebeca

05. Maquìn Maaz, Martìn

LAJ K’UTUNEL LI XKAWRESINK

Qawa’ Alfonso Pop Tec

XTUSLAL RU LI K’ANJEL

K’ANJEL RAJLIL

Roksinkil …………………………………………………..……………………………… 2

Xyaalalil naq xb’aanumank……………………………………………..……… 3

Rajom………………………………………………………………………….…………… 3

Laj k’utunel lixe’yiib’ank li k’anjel…………………………….……………… 4

Xtuslal ru li k’anjel………………………………………………………….………… 5

Tz’iib’anb’il K’a’uxl…………………………………………………………….…….. 6

Tz’ilb’il rix k’anjel……………….…………………………………..………………..22

Xraqb’al………………………………………………………………………….…………28

KOK’ TZ’IIB’ANB’IL K’A’UXL

Uutz’u’ujinb’il aatin

Qawa’ Saq’e

Naq’ixnak ru laarepom,

naq nahik’e’k loq’ laj kutan.

Xchaq’alilkutan saqenk,

nakak’e sa’ qasutam.

Q’axal lemtz’ aawilob’aal,

jo’ ma ani chik kama’an.

Naq ink’a’ naqeek’a xq’ixnal laaxamlel,

Jab’alq’e naxye a’an.

Xtz’iib’ank re: Ana Olivia Bac Coc

Li Inup

Laa’at inup jwal nim nakat hulak

Raxrax ru laaxaq

Chanchank li q’uuq naq joq’e napurik

Jwal sa li mu nakak’e

[pic]

Lakaam

Chaq’al ru li lakaam

Raxmoyin...