Grecia

Ο Στωικισμός ως ιδεώδες βίου
του Κωνσταντίνου Τσάτσου

Εμφανίζει πολλά κοινά η εποχή μας με την εποχή της παλαιότερης Στοάς, δηλ. με τον 3ο και 2° αώνα π.Χ., περισσότερο όμως ακόμη με τους χρόνους της μέσης και της νεότερης Στοάς πού εκτείνονται ως τον 2ο μ. Χ. αιώνα. Σε αυτήν την περίοδο — σχεδόν· Πέντε αιώνων — παρουσιάζονται τα τυπικά φαινόμενα των μεταβατικών εποχών. Ανατρέπεται ηιεραρχία των αξιών, πού είχε αποκρυσταλλωθεί στους κλασσικούς αιώνες και αλλάζουν οι μορφές της πολιτικής ζωής. Τα στενά πολιτικά και πολιτειακά σχήματα — οι πόλεις — που ήταν η βάση της ιστορικής ζωής του ελληνικού κλασσικού κόσμου έξασθενοϋν και τις αντικαθιστούν τα αχανή κράτη των Μακεδόνων και των Ρωμαίων. Είναι ένα φαινόμενο ανάλογο με αυτό πού βλέπομε σήμερα, οπότε, μέσα σε ένα κόσμο με κλυδωνιζόμενεςκοινωνικές και ηθικές αξίες, τις μικρότερες εθνικές μονάδες τείνουν να αντικαταστήσουν μεγάλες πολιτικές ενώσεις, που έχουν την έκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είναι φυσικό γι’ αυτό οι δύο αυτές εποχές να παρουσιάζουν κοινά προβλήματα. Είναι φυσικό να παρουσιάζονται και σήμερα όμοια κενά με εκείνα που γνώρισε τότε ο άνθρωπος και όμοιες αναζητήσεις για την πλήρωση αυτών των κενών. Επειδή στα κοινά αυτάπροβλήματα της εποχής εκείνης και της δικής μας οι Στωικοί έδωσαν λύσεις πού διατηρούν και στους δικούς μας καιρούς όλο το κύρος τους, παίρνω σήμερα το θάρρος να σας απασχολήσω όσο μπορώ πιο σύντομα με ορισμένες πλευρές τής κοσμοθεωρίας των.

Αλλά πριν, θα σας παρακαλέσω να προσπαθήσετε να μεταφερθείτε με την φαντασία σας στην αρχαία Αγορά, γύρω στο 290 περίπου π.Χ. Στέκεσθε σε μια στοά πουεκτείνεται παράλληλα προς τη γραμμή του ‘Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου και κοιτάζετε προς την Ακρόπολη. Μπροστά σας είναι τα κυριότερα κτίσματα τής Αγοράς. Δεξιά είναι ή Στοά του Ελευθερίου Διός, είναι το Βουλευτήριο, το Μητρώον, η Θόλος. Πιο κοντά σας είναι ό Βωμός των Δώδεκα Θεών. Δεν βλέπετε τη Στοά των Γιγάντων ούτε τη Στοά του Αττάλου, που χτίσθηκε 150 χρόνια αργότερα περίπου. Αν στρέψετε το βλέμμα πίσω σας, προςτους τοίχους της Στοάς, θα δείτε θαυμάσιους ζωγραφικούς πίνακες. Ο ένας παρουσιάζει την Ιλίου Πέρσιν, ένας άλλος μιαν Αμαζονομαχία, και ένας τρίτος πίνακας παρουσιάζει τη μάχη του Μαραθώνα. Είναι έργα ενός μεγάλου ζωγράφου της κλασσικής εποχής, του Πολυγνώτου του Θασίου που τα ζωγράφισε μαζί με τον Μύκωνα τον Αθηναίο και άλλους. Αργότερα, κάποιος Ρωμαίος ανθύπατος τάς σανίδας ἀφείλετο αἷςἐγκατέθετο την τέχνην ὁ ἐκ Θάσου Πολύγνωτος. Τις πήρε και χάθηκαν. Ξέρομε, όμως, από τον Παυσανία τι παρίσταναν. Σε αυτή, λοιπόν, τη Στοά φαντασθήτε, γύρω από το 290 π.Χ., τον φιλόσοφο Ζήνωνα να κάθεται σε κάποια γωνιά να σεργιανίζει με τη συντροφιά του, τέσσερες - πέντε ανθρώπους (Πάνω - κάτω τόσοι θα ήταν τότε οι μαθηταί που παρακολουθούσαν τον δάσκαλο) —και σταθήτε κι’ εσείς κοντά του. Λέει ο Σουΐδας κάπου,ότι ο Ζήνων ονομάσθηκε Στωικός διὰ τὸ ἐν τῇ Στοᾷ τῇ ἐν Ἀθήναις διδᾶξαι αὐτόν, ἥτις πρῴην μεν Πεισιανάκτειος, ὕστερον δὲ ζωγραφηθεῖσα Ποικίλη ἐκλήθη. Γιατί αύτή ή Στοά όπου σας πήγα με τη φαντασία, είναι η γνωστή ως Ποικίλη Στοά. Είμαστε στο 290 π.Χ. Εμπρός μας σφύζει η ζωή της πόλεως των Αθηνών. Εδώ γίνονται όλες οι εμπορικές, οι οικονομικές, οι. πολιτικές συζητήσεις. Είναι τόπος διαβάσεως, τόποςσυγκεντρώσεως, τόπος συναντήσεως. Ό,τι βλέπανε κατά το 290 π.Χ. οι Αθηναίοι, που περιπατούσαν επάνω κάτω στην κιονοστοιχία τής Στοάς αυτής, ήταν σχεδόν τα ίδια που έβλεπε 120 χρόνια πριν ο Σωκράτης και οι μαθηταί του. Τα δια κτίσματα, η ίδια κίνηση, η ίδια λειτουργία τής ζωής. Το πολύ -· πολύ ανάμεσα στα πλήθη των Αθηναίων να έβλεπε κανείς και μερικούς ένοπλους Μακεδόνες. Εν τούτοις, παρ’ όλην αυτήν τηνεξωτερική ομοιότητα, στό βάθος όλα αυτά τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά. Είχαν χάσει ένα μέρος από την ουσία τους· και όσο ο χρόνος προχωρούσε τόσο την έχαναν περισσότερο. Η αρχαία πόλη ήταν πια ένας ετοιμοθάνατος και σε λίγα χρόνια θα ήταν ένας νεκρός. Όταν ζούσε ακόμη η πόλη, όλοι οι πολίτες της είχαν έναν βαθύτατο δεσμό με τη ζωή της πολιτείας. Όλοι...