Iratxoa

Iratxoa basoko elementu den euskal mitologiako pertsonaia da. Basoetako zaintzale da, baita bertan bizi diren izaki bizidun guztiena ere. Bere Ira aurrizkia euskarazko Iratzetik omen dator etatxikitasuna adierazten duen txo atzikiaz osatzen da. Itxura fisikoan elfoekin antzekotasun batzuk dituzte, baina ez dira berdinak. Hurrengo ezaugarri hauengatik bereizten dira: iratxoak txikiagoak dira;belarri zorrotzak dituzte; batzuk sudur handia dute, beste batzuk txikiagoa; ile luzea daramate eta gehienetan iletsuak izaten dira. Oro har, ume txiki baten altuerakoak izaten dira eta atzapar luzeakizaten dituzte.

Pertsonai mitologiko hau, askoren ustetan, magian, igarpenean eta gainerako zientzia izkutuetan aditua da. Beren magia deuseztatzeko modu bakarra lau hostoko trebola eramatea edotaSan Patrizioren irudia edukitzea da. Hiltzeko, berriz, aurreko bi aukerek ez dute balio. Horretarako, burdin forjatua edo plata, “metal santua”, erabili behar dira. Beste modu bat ere badago hauekdesagerrarazteko: koladore batean itsasoko ura ekartzea eskatu behar zaie, eta hau ezinezkoa denez, ez dira gehiago azalduko.

Euskal sinesmen zahar baten arabera, iratxoak San Joan Gauean iratzeekedo garoek emandako hazitik sortzen omen dira. Gauza jakina da iratzeek ez dutela hazirik ematen, baina sinismen honen arabera gau majiko hartan ordea bai. Beste kondaira baten arabera, ezagunagoa dena,San Joan Gauean irteten diren landare batzuekin sortzen dira. Landare hauek kristal iluneko botila edo ontzi batean sartu behar dira, barrukoa ikusten ez dela. Gau osoan zehar botila itxita utzibehar da, eta hurrengo goizean, irekitzean, iratxoa aterako da zure zerbitzari izateko.

Neurri txikiko izaki mitologiko hauek basoetan bizi dira, pertsonek sarbiderik ez duten lekuetan. Horregatikegonen dira, gehienetan, kobazuloetan. 100 urtetik behin emazte bat hautatzen dute gizakien artetik, dagoen neskatorik ederrena. Bahitu ondoren, iratxoen jabetzakoa denean, desitxuratu egiten dute...