Materia bizia

1.- Materia bizia

Bioelementuak: bizidunen elementu kimikoak

100 elementu inguru ezagutzen dira

70 elementu daude izaki bizidunengan

16 elementu daude organismo mota guztietan

Zenbaki atomiko baxuak dituzte

Biomolekulak: bizidunen molekula kimikoak

Bioelementuz osatuak daude

Lurrazalaren eta giza gorputzaren konposizio kimikoaLurrazalaren elementurik ugarienak: O, Si

Giza gorputzaren elementurik ugarienak: O, C, H, N

1.1.- Bioelementuak

Izaki bizidunen materia osatzen duten elementu kimikoak dira

3 talde: primarioak, sekundarioak eta oligoelementuak

a) Bioelementu primarioak

Izaki bizidunen molekulak osatzen dituzte

Zelulen masaren %99 dira

C, H, O, N, eta S eta Pdira

Karbono atomoen ezaugarriak

Tetrabalentzia

4 lotura kobalente, tetraedro itxura

Elkarrekin lotzeko gaitasuna

Lotura bakunak, bikoitzak eta hirukoitzak C-arekin

Kate luze lineal, adarkatuak, ziklikoak

Lotura bikoitzak O-rekin eta hirukoitzak N-arekin

Bioelementu primarioen funtzioak

C, H, O, N: izaki bizidunen molekulenoinarrizko osagaiak

S: proteína askoren osagaia (ad. A koentzima)

P: biomolekula askoren osagaia (ad. ATP)

Bioelementu primarioen ezaugarriak

Elektroiak behar dituzte:

H-1; 0-2, N-3, C-4

Lotura kobalenteak ezartzen dituzte

Masa atomiko baxua dute

Lotura sendoak, molekula egonkorrak

b) Bioelementu sekundarioak

Gehienetan formaionikoan ageri dira: Na+, Ca+2, K+, Mg+2, Cl-

Inguru zelularrean daude, kantitate txikian

Bioelementu sekundarioen funtzioak

Na, K, Cl:

mintzeko gradienteak sortzen dituzte

oreka osmotikoa mantentzen dute

Ca:

forma ionikoan, muskuluen uzkurduran, odolaren koagulazioan, nerbio-bulkadaren transmisioan

prezipitatuan: eskeleto-egiturak(CaCO3)

Mg:

klorofilaren molekulan

Oligoelementuak

0,1eko portzentajean edo gutxiagoan, funtzio katalitikoa

Funtzionamendurako funtsezkoak:

gutxiegitasunak: gabezia-gaixotasunak

gehiegitasunak: intoxikazioak

60 oligoelementu inguru:

Fe: oxigenoa garraiatzen duen hemo-taldean

Mn: erreakzio askoren katalizatzaileaCu eta Zn:entzima askoren kofaktoreak

I: tiroide hormonen sintesirako beharrezkoa

F: hezurretan eta hortzetan

1.2.- Biomolekulak

Izaki bizidunen molekulak dira

Bioelementuz osatuak daude

Baliabide fisikoen bitartez isolatzen dira

zentrifugazioa, dialisia, iragazpena,…

Sailkapen kimikoa:

Ez-organikoak:

Ezdaude izaki bizidunetan bakarrik

Egitura kimiko bakuna dute

Ura, gatz mineralak eta gas batzuk dira (CO2, O2)

Organikoak:

Materia bizian bakarrik daude

Kate hidrokarbonatuak osatzen dituzte

Gluzidoak, lipidoak, proteinak eta azido nukleikoak dira

Biomolekula organikoen propietateak

Guztiek funtzio bat dute izaki bizidunetanGehienak makromolekulak dira

Formulak kimika organikoan

Formula molekularra (atomoen kopurua)

Egiturazko formula erdi garatua (taldeen arteko loturak)

Egiturazko formula garatua (atomoen arteko loturak)

Biomolekuletako talde kimikorik ugarienak:

C-O konposatuak:

Alkoholak (-OH): hidroxilo taldea

Aldeidoak (-CHO) eta Zetonak (-CO-): karbonilotaldea

Azido karboxilikoa (-COOH): karboxilo taldea

Esterrak (-COO-): azido karboxiliko + alkohola

C-N konposatuak:

Aminak (-NH2): amino taldea

Amidak (-CO-NH2): azido karboxiliko + amina

Fosfatoak:

Azido fosforikoa (H3PO4 edo Pi)

Hidroxilorekin, karboxilorekin edo beste fosfatorekin erreakziona daiteke

Biomolekula organikoak...