A educación na ii repúlica

O CONTEXTO

Non se entendería ben o esforzo republicano por secularizar a escola e a vida docente en xeral, pola defensa do carácter público do ensino e dos principios de universalidade, igualdade, gratuidade e liberdade, sen volver a vista á centuria anterior, durante a cal mantéñenseen pugna constante tales principios.
Algúns dos factores que marcan a vida política e social de Españanos últimos anos do século XIX contribúen a alimentar a idea do desastre nacional forxado polo discurso regeneracionista, que elevaba a cuestión do analfabetismo e da falta de escolas en toda a nación á categoría de "problema nacional."
Paralelamente á educación institucionalizada, a Institución Libre de Ensino articula un amplo movemento renovador da educación, conectado ás correntespedagóxicas da "escola nova" que se estende por Europa. O obxectivo era formar persoas capaces de conducir a súa propia existencia a partir dun ideal armonioso que presidise todas as facultades do home en aras da honradez, a laboriosidad e a cultura.
A pasividade e desinterese gobernamental pola educación propicia a iniciativa privada de dous sectores diametralmente opostos. Por unha banda, a Igrexacatólica celebra en 1901 o ano xubilar coa participación de numerosas congregaciones de fieis e procesións, despregando unha ampla actividade docente que é levada a cabo polas diferentes ordes relixiosas. Desde a esquerda, o sector anarquista representado por Ferrer i Garda funda no mesmo ano a primeira Escola Moderna seguindo os preceptos dunha escola racional e laica que proporcione unhaeducación integral e autónoma, sen premios nin castigos, no marco da coeducación e a igualdade dos sexos. Desde similar posición ideolóxica, o Partido Socialista, con Núñez de Area á cabeza, funda a Escola Nova en 1910 cun marcado desexo de prestar atención ás necesidades culturais, profesionais e políticas da clase obreira. Tanto os principios da Institución Libre de Ensino como o programa educativo doPartido Socialista constituirán a base e soporte da reforma educativa republicana e do labor lexislativo gobernamental.
Fracasada a solución ditatorial iniciada en 1923 por Curmán de Rivera, a Monarquía sofre, á altura de 1931, unha importante deterioración na sociedade española, especialmente entre as clases traballadoras e urbanas. O que sería o último goberno dinástico, encabezado poloalmirante Aznar, nun intento de salvar a institución monárquica, convocaría un proceso electoral que se iniciaría cunhas eleccións municipais a celebrar o 12 de abril de 1931. A aceptación de republicanos e socialistas destas eleccións, presentando candidaturas en todas as cidades e na maioría dos pobos máis importantes, encerraba unha estratexia que a longo prazo dinamitaría ao sistema político daMonarquía.
O carácter plebiscitario que os resultados tiveron foi recoñecido polo propio Rei. E para iso bastou o coñecemento destes resultados nas grandes cidades, onde se podía palpar o verdadeiro sentir da opinión pública. Os resultados no ámbito rural, especialmente nos municipios máis pequenos, non restaban valor neste sentido ao estar as eleccións, e a propia proclamación dascandidaturas, mediatizadas polo peso do caciquismo.
Para alcanzar o poder, os dirixentes republicanos só tiveron que recoller o que os propios monárquicos abandonaran. E esa recollida do poder fixérona arroupados por unha explosión popular de fervor republicano.
A España republicana herdaba, en primeiro lugar, as contradicións que o liberalismo español fora incapaz de resolver ao longo do séculoXIX e que aumentaran no primeiro terzo do século XX. Referímonos ao problema social, ás diferenzas sociais que se facían especialmente agudas na España agraria latifundista. Os primeiros anos republicanos ían coincidir, ademais, cunha grave crise económica mundial cuxos efectos se farían notar tamén en España. Os gobernos atoparíanse, así, cunhas arcas baleiras que lles impedirían paliar os...