Biologia

Páginas: 10 (2331 palabras) Publicado: 6 de enero de 2011
“Ri oxib´raal taq ko aaq”
1.- Chupa jun ch´uti´n tinamit ejeqel oxib´ taq ko aaq, ek´o kaib´ lik ech´uti´q ejeqel pa jun jaa k´im uwii, jay chikitzaal jeqel ri katz jay kub´ij chike chinit´o ma qa´a na rochoo re xaan jayxoot uwi choom qa´an che xcha chike, ri kaib´ ch´uti´q xkib´ij ri´ oj, oj ch´uti´q etz´eneem qawach xechawa´. Ri atz pereyowal xch´awta chi chike iay xujeb u´anik ru xaan re utzku´an na chomalai jaa. R´echi suk´is u´anik ri xaan sujeq u´anik ri jaa suk´is utza´m su koj xoot puwi choom xu´an che xwar chupa ek´o ri ch´utiq xub´unik´ulta ruk´ ma na xkiko´taj

Palomaw xki Sut ,ronojee ri tinamit.

2.- Kajib´ chi palomax lik r´ax rina´ kiib´xkich´ob´ chikiwax kisutinisaaj ronojee ri tinamit, oajujn xeb´eek xaqatoob´ b´ee. Pa oxib´iik´ xkiriq kiib´ jay xkitzijoj chikiwachsa´lax kilo´. K´o jun xtz lej loq lik kakam par i teew. Xinopon k´achikaj… k´achikaj jay xinwil uwach ri qaqaw xchache ri kachi b´iil, xinch´at ruuk´jay xupixib´aj lo chwe lik rinchajij ri b´taq re uya´oom kan chwach uleew.

“ Ri tuutz´ jay ri b´oyex”

3.- Jun tuutz´ lik aj na´ooj karaj ku´on nim che ri´im jela´cha ri b´oyex. Xujeq ku xut´ut´ej… xut´ut´ej ri´im k´a pa wuch´ijwi jay konoje rixachib´iij ixkixij rib´che. K´echi kijek´teew ku´an lik nim jay lik nim. Kutz´ teew ku´an lik nim jay lik nim..kitz´onola- kutz´onola chike ri rachib´iil ¿yaku nu´an? Jay ri rachib´iil kaki tzu .ri b´oyex jay kakib´iijche ri tuutz´ chawilij-ima k´ak´I ri teew rawaaj ! xujeq ruxut´ut´ej riib´ rituutz; jay ri rachib´iil kesik´in che, k´echi rat´akiik. Ixwa´lijik lik xu´an nima´laj postiik jay ruch´akuul na xukuytaj jay ix b´it kanik ruma ri teew lik k´i xu jek´o.

“Ri Ch´oo jay ri k´aq”

4.- Chupaa jun tolomax jaa lik k´o choo jay xopon jun nimalaj k´aq jay xub´iij che, chatelub´ii ma kojok lioj xachache ri choo, kat qatij wooro ma lik koj numik.. xeb´ek k´urii xki qapaqa ri choo, texkilo´ xkam ri choo jay xkib´iij ri k´aq, wooro xojkanaj ranoq jinta chi qatii.

“Ri ch´eken jay risanik”

Ri jun ch´eken julaj xu k´ul jun sanik reqam re chaa jay ri ch´eken jutijomta uwa xumaj kan ri rechaa ri sanik pa b´e, ri sanik xujek oq´ej kakototik xeek chirocho, , marugaw royem ruk ri echaa, echiri xaponik xu tz´onoj ruqaw sa´ xa´no, sa´xaqulumaj suchak katoik pak´owi ri echaa xatintaq b´chk´a mik. Ri sanik´xch´awik jay xublij e ri ch´ken majaw ri wechaa´.

21 DE NOVIEMBRE

“Ripuwaq re chwitz´aq”
Ka ki chiloj ri nimaq winaq, wara paqatinamit chijaa, ek´a tikaweex k´I ri kib´eyomal. Jay na kich´akomta ruk´ ri kich´ab´. Eb´oponinaq chuwitz´aq, ke kitz´onoj puwaq che ri juyub´. Ka ya´taj chike. Kopon k´uri chirochoo ri tikaweex, jun kumatz ku´t uwach, k´o ruk´a´ jay lik kawon rub´a´awach.
E ri tikaweex uyijb´am pa saqil, pa owi ru k´olib´al ri tyox, jun kune´n kaq uwach,ruk´ jun sub´achi´ij, uya´om chupa kab´ lajuj chi mo´l re ak´ re chwa jaa. Jay jun k´olib´al ruk´rukik´el re ri tikaweex. Ema ri, ri kumatz kutz´ub´cb´ej ri mo´l jay ri kiik´. Techik´uri´ ku ya kan ri puwaq.
Echi ka kam ri tikawex ru uxlab´ixeel ke´ela chwitz´aq, e utojonik ronoje ri b´eyomal xkiya che.

“Ri xaka re ri tz´inibal re ri”
Tyox Jaa
Ke ki tzijoj ri nimaq winaq re ejertan echitzayal ri tz´inib´al re ri tyox Jaa re ojertan, pa taa k´isb´al re ri waqib´ q´iij ri xoka uximom ri tz´inib´al, Ku´an kumatz.
Echi k´uri´ xik´ow ri kab´araqan, wara pa qatinamit chijaa, raqarob´ ri xoka, ri tzinib´al tzaqloq jay paxik. Sach k´uri´ ri xoka jay ri kumatz kilonta chi uwach.

“Tikaweex ke ki xii´ k´a´am”

Ka kitzijoj ri tikawer echi keb´ek chwa juyub´ ke kin a ki sii´ jay ri keja´npa ri ki raxuleew cha´ab´. Ke sachik jay ke b´inik, na ke ki riqta ri kib´e, e ma ka ki xii´ k´a´am. E k´o tikaweex na ke kiriqta chi ri ki bee´, xaqi keb´inik, echi ke kina´o, ek´o chwitz´aq.

“Ri ch´akaneel xuresaj ruti´”

Xe k´uli´ka´ib´tikaweex, k´ax kekina´kib´, xik´ow ri q´iij, ri q laa xu na sii´ chwa juyub´. Echi qajlok xu k´ul jun ixoq, e xu ya uwachirib´al ri tikawueex k´o...
Leer documento completo

Regístrate para leer el documento completo.

Estos documentos también te pueden resultar útiles

  • Biologia
  • Biologia
  • Biologia
  • Biologia
  • Biologia
  • Biologia
  • Biologia
  • Biologia

Conviértase en miembro formal de Buenas Tareas

INSCRÍBETE - ES GRATIS