Historia de china

ΤΞΙΝ“ΚΟ ΗΙΣΟΡΙ“
Txinako historiak, munduko zibilizazio antzinenetakoa delarik, Ibai Horian du bere sorrera, eta kronologiak esan bezala oso antzinatetik gaurdaino jarraitu du. Ibai Horian sortu ziren lehen dinastiak, Xia eta Shang. Aspaldi aspaldiko dokumentu idatziek Txinako historiaren garapena oso zehatza izatea lagundu dute, lehen dinastietatik historia garaikiderainoko narrazioajarraitua baita.
Txina oso handia da, eta hortaz, herrialde ezberdinetan ezberdinki garatu dira jende multzoak. Hala ere, narrazio tradizionalaren hariak Han izeneko talde etnikoaren ingurutik doa, bate zere hemen hasi zirelako eurek duten idazkera berezi hori garatzen. Lehen idatzietatik (Kristo jaio baino milurte bat baino gehiago) orain arte mantendu den berdintasuna idazkeran oso fenomeno zaileta kuriosoa da. Gainera, XX.mendean zehar egindako zenbait aurkikuntza arkeologikok zibilizazioei buruzko ezaguera areagotzea eraman digute.
Txinako historia Ziklo Dinastikoetan banatzen da, dinastietako errege eta enperadoreen momentu goragarri eta atsekabetsuak bizitzera eraman dituztenak. Jakitun askoren esanetan, herrialdea gobernatzeko modu hau ez zen batere zuzen aizan, bate zere beresinpletasunagatik. Hasierako enperadoreak beti izan dira heroikoak, amaierakoak makala keta ahulak izan diren bitartean.
Kritika askoren eginda ere, zikloak jarraitzen duen ereduak Txina gaur egun dagoen bezala izatera eraman dituen gertaera historikoak ulertzea errazagoa egiten du. Dinastien azterketak Txinako historia zehazterakoan ere garrantzia izan du enperadoreen erreinaldien bitartez ezartzenzirelako data keta errazagoa egiten da zenbatzea. Adibidez gure zenbakitze sisteman 1700 urtea Kangxi aroko 38.urtea zen, eta 1750 urtea Qianlong aroko 15.urtea. Gaur egun oraindik ere zenbaketa sistema hau erabiltzen da zenbait tokitan, hala nola, Taiwanen. 2008 urtea, beraz, Errepublikako 97. urtea izango litzateke.
Baina orain, aroz aro ikusiko dugu nola joan zen garatzen Txinako historia:Antzinaroa

Gaur egungo Txinako lurraldea oso antzinatik populatua izan da eta hainbat historiaurreko herriren aztarnak aurkitu dira. Ibai Horiaren inguruan aztarnategi ugari aurkitu dira eta bertan kokatu da txinatar kulturaren jatorria.
Homo sapiensa orain dela 40.000 urte iritsi zen Txinara. Lehenagoko Homo erectus espezieko hainbat aztarnategi aurkitu dira. Orain dela 10.000 urte, gutxigora behera, arroza Yangtze ibaiaren ertzetan ereiten hasi ziren. Handik gutxira Henan probintzian artatxikia ereiten zuten. K. a. VIII. milurtekoan Ibai Horiaren ertzetan bizi zirenak sedentario bilakatu eta lehenengo herriak sortu ziren. Hauetan milurteko bat pasata abeltzantza hasi zen.
Ibai Horiaren kostaldean Shang dinastiaren aztarnak aurkitu dira, lehenengo txinatar kultura. Dinsatia hauK. a. XVII. mendetik K. a. XI. mendera bizi izan zen. Bere ondoren Zhou dinastiak hartu zuen boterea, K. a. XI. mendetik K. a. 256 urtera. Zhou dinastiaren garaian jaio ziren Konfuzio, Mencio, Laozi eta Zhuangzi pentsalari eta filosofari handien ideiak.
Sima Qianen memorietan hauen aurretik Xia dinastia bizi zela idatzi zuen. Baina liburu hau 15 mende geroago idatzi zela kontutan hartuta (Xiadinastia K. a. XXII. mendetik K. a. XVII. mendera bizi izan zela idatzi zuen) ez da oso datu fidagarria.
Shang dinastiaren garaian herrialde bat baino hainbat hiriren sare bat zen lurraldea. Lurralde hauetan erregea errespetatzen zen, baina beste hiri batzuk baziren tartean ez zutenak Shang dinastia onartzen. Horietako bat izan zen Zhou hiria, Shang garaitu eta Zhou dinastia ezarri zuena.Inperioa


Qin dinastia

Qin dinastia Txinaren batasuna aldarrikatu zuen lehenengoa izan zen. K. a. 221. urtean euren erregeak bere burua 皇帝 (huángdì) izendatu zuen, enperadore, baina inplikazio erlijiosoak zituen ere. Modu horretan errege (王 wáng) izena albo batera utzi zen. Lehehengo Qin Enperadorearekin Txina batu, zentralizatu eta indartsua sortu zen. Neurriak eta pisuak batu ziren eta...